Plagiat wszech czasów. Historyzm w meblarstwie ()

Historyzm – inspirowany dawnymi stylami – objawił się w architekturze, w malarstwie, rzeźbie, wystroju wnętrz, rzemiośle artystycznym, w tym w produkcji mebli, w 2. połowie XIX stulecia. Od połowy XIX w. dzięki szybkiemu rozwojowi gospodarczemu pojawiły się nowe materiały, nieznane wcześniej technologie i masowa produkcja. Stawiało to zupełnie nowe wymagania przed twórcami i artystami. W obliczu tych zmian przyjęli postawę aktywnego poznania nieznanych wcześniej możliwości i wykorzystali je do kopiowania i naśladownictwa dzieł dawnych mistrzów, które uznawano za wzorcowe, a które reprezentowały style historyczne: romanizm, gotyk, renesans, barok, rokoko i klasycyzm. Ta postawa nie wynikała, jak dotąd sądzono, z braku idei wytworzenia samodzielnych form artystycznych, ale z konieczności oswojenia się z nowymi wyzwaniami, diametralnie zmieniającego się świata. Tylko powierzchowne postrzeganie historyzmu, bez brania pod uwagę kontekstu przemian gospodarczych i społecznych, budzenia się tożsamości narodowych, może nie dostrzegać ważkości tej epoki dla powstania epoki nowoczesności.

Artyści adaptowali stare wzorce, ponieważ uznawali je za wybitne osiągnięcia kunsztu rąk ludzkich i wzornictwa. Postęp techniki miał ich w tym wspierać, ponieważ zastępował czasochłonne metody wytwórcze, wprowadzając w ich miejsce szybszą i powtarzalną produkcję fabryczną. Zarówno nowości, jak i same towary rozprzestrzeniały się odtąd w błyskawicznym tempie. Nowe przedmioty były prostymi kopiami lub nadawano im historyczny kostium. Skala tego naśladownictwa była bezprecedensowa i od tamtej pory nie ma sobie równych – niewątpliwie zasługuje na swój przydomek „plagiatu wszechczasów”.

Kult przeszłości, a jednocześnie wprowadzanie nowoczesnych przemysłowych metod produkcji w meblarstwie europejskim 2. połowy XIX w. doprowadziły do zapożyczeń i naśladownictwa wielu dawnych stylów. W tej XIX-wiecznej odsłonie nazywane były neostylami. Nie można ustalić ich chronologii, ponieważ przeplatały się ze sobą, a połączone w jednym dziele reprezentowały eklektyzm.

Neogotyk pojawił się jako pierwszy neostyl już na początku XIX wieku, a swoje apogeum osiągnął na Wystawie Światowej w Londynie w 1851 roku. Popularne wśród publiczności (ale niedoceniane przez krytyków sztuki) były meble neorokokowe i neobarokowe. Styl neorokokowy rozkwitł w Europie Środkowej i zatriumfował na Wystawie Światowej w Wiedniu w 1873 roku. Styl neobarokowy stał się popularny we Francji, zwłaszcza pod rządami Napoleona III Bonaparte (1808-1873) i odniósł sukces na północy Europy: w Holandii, północnych Niemczech i Anglii. Nawiązujący do starożytności, do arcydzieł sztuki greckiej i rzymskiej, pobudzany spektakularnymi odkryciami archeologicznymi neoklasycyzm był kolejnym inspirowanym historią stylem meblarskim XIX wieku. Szczyt popularności tego stylu przypadł na lata 1850-1870. Meble neoklasycystyczne, uważane za uniwersalne, eleganckie i pasujące do wszystkich rodzajów wnętrz, były produkowane w całej Europie. Jednym z ulubionych idiomów historyzmu był styl neorenesansowy, szczególnie popularny w latach 1860-1880, zwłaszcza w Europie Środkowej.

Na erę historyzmu przypadły ważne zmiany polityczne związane pojawieniem się nowoczesnych państw. Procesy te znalazły również odzwierciedlenie w sztukach pięknych i dekoracyjnych wykorzystywanych jako instrumenty propagandy państwowej. Były one użyteczne w promowaniu i wzmacnianiu poczucia tożsamości narodowej poprzez identyfikację i prezentację cech estetycznych charakterystycznych dla danego narodu. Przeszłość była studiowana w poszukiwaniu inspiracji, zwłaszcza z czasów rozkwitu danego narodu – w ten sposób rozwinęły się style narodowe. Ponadto nastąpiły znaczące zmiany społeczne objawiające się wzmocnieniem władzy klasy średniej, czyli mieszczaństwa oraz nowej burżuazji.

Historyzm to bardzo złożone zjawisko stylowe, kulturowe, społeczne i polityczne. Kryje jeszcze wiele tajemnic.
[Małgorzata Korżel-Kraśna]

więcej mniej