Poszukiwania artystyczne Marka Oberländera ()
Otrzymane w 2022 roku od wdowy po Marku Oberländerze 474 rysunki artysty, wykonane tuszem, ołówkiem oraz akwarelą, stanowią nową odsłonę jego twórczości blisko związanej z jego pełnym tragicznych zwrotów życiem. Pokazują różne etapy poszukiwań artystycznych, odwołujących się głównie do tragicznych wspomnień i związanych z próbami ocalenia siebie poprzez dokonanie introspekcji i znalezienia swego miejsca w świecie pokiereszowanym przez wojnę.
W dorobku Marka Oberländera obrazy i grafiki, oparte na fotografiach z czasu Zagłady, stopniowo ustępują miejsca autorskim wizjom, wynikającym z jego fascynacji istotą ludzką i obsesji poszukiwania jej człowieczego oblicza. Stąd portrety, wizerunki osób, a czasem postaci niemal fantastycznych stanowią motyw przewodni ofiarowanych prac.
Towarzyszą im rysunki powiązane z późniejszymi obrazami, np. pracami z cyklu Garbate, jak również ilustracje wykorzystywane w wydaniach książkowych oraz prasowych, rysunkowe relacje z bieżących wydarzeń, zwłaszcza ze zorganizowanego w 1955 roku w Warszawie V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów. Wiele z prac Oberländera cechuje zamaszyście, niemal gorączkowo kreślona sieć zagęszczonych kresek, z których wyłania się kształt, postać, sceneria. Autor posługuje się również czarnymi plamami, z których wydobywają się, na zasadzie negatywu, sylwetki czy struktura. Niektóre formy obrysowane są wyrazistym, choć nie zawsze pogrubionym konturem.
Nawet jeśli artysta ulegał pewnej inspiracji dziełami innych twórców, np. Marca Chagalla, wynikało to z jego dążenia do autentyzmu. Oberländer ten cel osiągnął, czego dowodzą ofiarowane prace, a także i pozostałe w jego artystycznym dorobku, w tym szczególnie Figury – jedne z najbardziej charakterystycznych jego dzieł, pokazane w 2020 roku na wystawie „Totemiczny znak figury ludzkiej”.
Wśród przekazanych prac znajduje się także seria rysunków z wcześniej nieznanego cyklu zatytułowanego Korzenie. Poprzez uproszczenie i wyabstrahowanie z kontekstu pojedyncze konary stały się niezwykle interesującymi formami abstrakcyjnymi. Niektóre z nich opracowane były w sposób szkicowy – uformowane serią krótkich pociągnięć tuszem, inne zaś ciągłą linią nadającą wyraźny kształt korzenia lub pnia drzewa. Formy te zapoczątkowały poszukiwania zwrócone w kierunku sztuki niefiguratywnej.
Jednym z pierwszych eksperymentów artysty z abstrakcją geometryczną jest prezentowany na wystawie obraz Oczy z 1957 roku. Inne tego typu kompozycje artysta wykorzystywał jako ilustracje do tekstów zamieszczanych w czasopismach kulturalnych.
Kolejny etap poszukiwań w obrębie sztuki abstrakcyjnej nastąpił po przybyciu artysty do Francji w 1963 roku. Twórczość Oberländera zaczęła wtedy obfitować w swobodne, dynamiczne kompozycje, rozbudzone intensywnym kolorem i zapowiedziała to, nad czym będzie pracował do końca życia, traktując sztukę jako źródło radości i poszukiwań, jako formę terapii po przebytych kilkakrotnie zawałach serca.
Tuż przed samą śmiercią artysta w porozumieniu z ówczesnym kustoszem Muzeum Narodowego we Wrocławiu Mariuszem Hermansdorferem zdołał jeszcze przygotować blisko 200 swoich utworów na wystawę poświęconą jego twórczości. Ich przekaz sfinalizowała już w 1980 roku Halina Pfeffer-Oberländer. W tym samym roku odbyła się planowana z artystą wystawa, a towarzyszący jej katalog zawierał także życiorys własny, który artysta spisał na przełomie 1977 i 1978.
Naturalnym rozszerzeniem i swoistym uzupełnieniem dotychczasowej kolekcji był więc dar pozyskany w 2022 roku, który ostatecznie sprawił, że kolekcja prac artysty w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, licząca obecnie 680 dzieł, jest jedną z największych w Polsce. Wszystkie prace z tego ostatniego przekazu można obejrzeć w Muzeum Cyfrowym na stronie internetowej Muzeum Narodowego we Wrocławiu (mnwr.pl).
[Justyna Chojnacka, Magdalena Szafkowska]