Biczowanie Chrystusa w epitafium Petera Nunharta

Poza ubytkami w obramieniu, epitafium zachowało się niemal w całości i jest prezentowane na wystawie w Brzegu. Oprawa malowidła jest na Śląsku jednym ze spektakularnych przykładów włoskich inspiracji. Architektoniczna rama ze snycerską dekoracją reprezentuje typ przejściowy, poprzedzający charakterystyczną dla lat późniejszych małą architekturę. Podobne formy miało nieco wcześniejsze obramienie niezachowanego epitafium Johanna Gutschallera (+1553) z kościoła św. Marii Magdaleny. Ornament zwijany łączy się tu z nawiązującą do antyku groteską (męska i żeńska herma po bokach malowidła, zachowane fragmentarycznie figurki "zatrzaśniętych w ornamencie" czterech satyrów u dołu i przy kartuszach herbowych w zwieńczeniu oraz niezachowane półleżące na owych kartuszach postacie kobiety i mężczyzny). Te ostatnie symbolizują zmartwychwstanie małżonków ze snu śmierci do nowego życia, co inskrypcja na fryzie tłumaczy słowami Chrystusa jako efekt ofiary krwi cierpiącego Zbawiciela.

Na obrazie w antykizowanym kolumnowym wnętrzu trzej oprawcy pod nadzorem dwóch przełożonych (?) biczują przywiązanego do wysokiej kolumny obnażonego i osłoniętego na biodrach białym perizonium Chrystusa (Mt 27,26; Mk 15,15; J 19,1). U dołu klęczy przy swoich herbach małżeństwo: Peter Nunhart (+1557), kupiec wrocławski oraz nieco od niego tu mniejsza żona Hedwig Rybisch (+1553), córka finansisty Heinricha i Anny Rindfleisch, siostra Seyfrieda (1530-1584), kolekcjonera i badacza inskrypcji nagrobnych (Monumenta sepulcrorum cum epigraphis, 1574).

Obraz podziwiano we Wrocławiu jako mistrzowskie dzieło renesansu (Luchs 1860), choć jego kolorystyka wydawała się zbyt jaskrawa (Lutsch 1886). Na włoski pierwowzór kompozycji, czyli niemal wiernie powtórzony układ sceny za freskiem Sebastiana del Piombo w rzymskim kościele San Pietro in Montorio (1517-1524), zwrócił uwagę Müller (Breslau 1935), przypominając, że Peter Nunhart towarzyszył w latach 1553-1554 swemu szwagrowi Seyfriedowi Rybischowi w jego kolekcjonersko-zabytkoznawczej podróży do Włoch (zob. Foerster 1907, Michalski 1977), podczas której mogła zostać nabyta graficzna lub rysunkowa podobizna kompozycji. Wzór ów zidentyfikowano jako drzeworyt Adama Ghisi (Steinborn, Oszczanowski, 2003). Epitafium powstało zapewne nie tuż po śmierci Hedwigi (1553), ale raczej już po powrocie Nunharta z włoskiej podróży (1554), może dopiero po jego śmierci (1557).

W epitafijnej wrocławskiej redakcji powtórzenia włoskiego pierwowzoru rolę niderlandzkich koncepcji plastycznych podkreślali Białostocki (Warszawa 1964) i Steinborn (1967), która zwróciła uwagę zwłaszcza na odmienny od włoskiego kanon postaci Chrystusa i oprawców, ciężkie proporcje ich ciał i dynamikę ruchu, dosłowną w swej realności, a odległą od lekkiego i efektownego wirowania postaci wokół kolumny w dziele Sebastiana del Piombo. Autor malowidła wykorzystuje głównie dokonania warsztatowe wrocławskiego malarstwa lat czterdziestych (por. zwłaszcza Spotkanie Chrystusa z setnikiem z Kafarnaum, 1545), a jednocześnie stoi już u progu odtwórczego malarstwa erudycyjnego (Steinborn 1993), rezygnującego po części z renesansowej rzeczowości obrazowania na rzecz naśladowczego powielania gotowych kompozycji mistrzów europejskich. Tu wyraża się ono w zachłyśnięciu włoski wzorami, dominującymi także w motywach obramienia.
[Marek Pierzchała]

osoba przedstawiona: Nunhart, Hedwig z domu Rybisch (? -1553) – żona Petera Nunharta Nunhart, Peter (?-1557) – kupiec wrocławski

słowa kluczowe: akt męski  |  Biczowanie (Kaźń Chrystusa; Pojmanie Chrystusa, sąd, kaźń; Pasja Chrystusa; Nowy Testament)  |  groteska (ornament)  |  herma  |  Jezus Chrystus  |  kartusz  |  kolumna (część budowli)  |  kościół św. Elżbiety (Wrocław) (dawna lokalizacja)  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  malarstwo religijne  |  motyw architektoniczny  |  Nowy Testament (Biblia)  |  Nunhart (herb)  |  ornament okuciowy  |  ornament zwijany  |  Rybisch (herb)  |  satyr (mitol.)  |  tematyka biblijna  |  wnętrze