Herma relikwiarzowa św. Doroty

Pełnoplastyczne popiersie świętej na owalnym cokole.
Postać św. Doroty o głowie lekko nachylonej i zwróconej w prawo. Twarz o wyrazistych delikatnych rysach, wysokim czole i małych ustach, ukazana w kolorze naturalnego srebra. Długie włosy opadają pasmami loków na plecy. Na szczycie głowy okrągły, zamknięty soczewkowatym szkłem otwór, umożliwiający niegdyś oglądanie relikwiis.więtej, obecnie niezachowanych w relikwiarzu. Na głowie mocowana na zawiasie korona z kwiatonami i obręczą ozdobioną emalią drutową z motywami roślinnymi. Spadziste ramiona świętej przykryte suknią, spiętą na piersi kolistą zaponą z kryształem górskim pośrodku. Wysoki cokół mieszczący relikwie świętych: Walentego, Marty, Tomasza, Scholastyki, Wawrzyńca i Agnus Dei papieża Piusa II, widoczne pod szkłem w czterech okrągłych okienkach – zwieńczony jest fryzem ozdobionym ornamentami ro.linnymi i szlachetnymi kamieniami o geometrycznych szlifach.

Herma znajdowała się pierwotnie w ratuszu wrocławskim, w kaplicy pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela i świętego Jana Ewangelisty. Wzmiankowana była po raz pierwszy w księdze rachunków ratusza w 1445 roku. Przed 1868 rokiem znalazła się w zbiorach Śląskiego Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytności we Wrocławiu, po roku 1945 w Muzeum Narodowym w Warszawie a od 2002 jest częścią kolekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

Wobec braku informacji o powstaniu relikwiarza, jego pochodzenie było od XIX wieku tematem ożywionych dyskusji naukowych, które koncentrowały się wokół teorii o wykonaniu zabytku na Węgrzech bądź też na Śląsku. Dodatkowo rozważano też datowanie i możliwość wtórnego dodania do starszego relikwiarza, powstałej później korony. Luchs datował hermę na początek XV wieku a koronę na około 1500. Hintze i Masner wiązali całość zabytku z warsztatem w Budzie i precyzowali datowanie na około 1430. Teorię o pochodzeniu węgierskim poparli też Mihalik, Kovács i Beke, natomiast Gündel, Kohlhaussen i Ratkowska uważali relikwiarz za wyrób wrocławski. Chrzanowski wiązał hermę ze rozwijającym się na Śląsku stylem "Pięknych Madonn". Część badaczy zwracała wciąż uwagę na artystyczne rozbieżności między popiersiem a koroną i cokołem, skłaniając się ku osobnemu datowaniu tych elementów (m.in. Fritz, Samek). Takie stanowisko podtrzymała też Regulska uważając jednocześnie za prawdopodobne wrocławskie pochodzenie hermy, która wykazuje analogie stylowe z innymi arcydziełami złotnictwa wrocławskiego z początków XV wieku.

W swej dzisiejszej formie relikwiarz jest kombinacją elementów dawniejszych, pochodzących z początków XV wieku (popiersie świętej), oraz dodanych później, zapewne w początkach XVI wieku (cokół i korona). Ukształtowanie głowy i mocowanie zawiasu w jej tylnej części nie pasujące dokładnie do obrysu korony dowodzi, że postać świętej posiadała pierwotnie nakrycie głowy (koronę), która jednak mogła zostać utracona bądź uszkodzona, co stało się powodem do zastąpienia jej koroną wykonaną już w odmiennej artystycznej konwencji rodzącego się renesansu.
[Jacek Witecki]

słowa kluczowe: gotyk  |  korona  |  relikwie  |  rzemiosło artystyczne (dziedzina działalności)  |  św. Dorota  |  złotnictwo