Krzesło

Krzesło z niewyściełanym kolistym siedziskiem i ażurowym oparciem, wsparte na czterech toczonych nogach z łączynami.

Tylne nogi odchylone do tyłu i przechodzące u góry w ramiaki boczne oparcia. Nogi przednie krzesła odchylone lekko na boki, zespolone w górnych partiach z nogami tylnymi łączyną w kształcie obręczy. Oskrzynienie krzesła wąskie, w kształcie koła, obejmujące koliste siedzisko, które wykonano ze sklejki z wytłaczanym ornamentem roślinnym. Oparcie trapezoidalne, z prześwitem, z dwoma ramiakami bocznymi zakończonymi u góry półkoliście, a zespolonymi z centralnie zamontowaną, lekko wygiętą sklejką, w której wycięto ramiak górny i dolny oraz, pomiędzy nimi, motyw ułożonych wachlarzowo pięciu szczeblin.

Na krześle zachowane: fragmenty papierowych nalepek z napisem "Mazowia", stempel "Noworadomsk" oraz wytłaczane napisy "Mazowia".

Krzesło utrzymane w ponadczasowej stylistyce, charakterystycznej dla sprzętów z giętego drewna od połowy XIX wieku do czasów współczesnych. Wyróżnia je secesyjna wytłaczana dekoracja na siedzisku. Zostało wykonane techniką drewna giętego (znaną już od XVIII wieku, uproszczoną w 1808 roku przez Samuela Gragga; zobacz: J. Charytonowicz, Ewolucja form sprzętów do siedzenia. Od pradziejów do wieku maszyn, Wrocław 2007, s. 391), którą udoskonalił i rozpowszechniał od 1841 roku wybitny stolarz niemiecki Michael Thonet (1796–1871). W połowie XIX wieku założył on w Wiedniu przedsiębiorstwo produkujące krzesła tą metodą na skalę przemysłową. Pierwsze egzemplarze, zgodnie z zatwierdzonym w 1841 roku patentem, składały się z elementów sklejonych z 4–5 warstw drewna bukowego i giętych, a następnie fornirowanych mahoniem lub orzechem. Około 1859 roku zmodyfikował on technologię gięcia drewna – odtąd lite drewno bukowe podgrzewano wodą lub parą i kształtowano za pomocą stalowych taśm mocowanych do zewnętrznych części giętych elementów. Tę właśnie metodę zastosowano przy tworzeniu opisywanego krzesła. Korzystały z niej wszystkie ówczesne zakłady mebli giętych, ponieważ już w latach 80. XIX wieku wygasł patent Thoneta. Po jego śmierci firmę prowadzili jego synowie, zakładając wiele nowych fabryk w Europie Środkowej, w tym m.in. w 1881 roku w Radomsku (dawniej: Noworadomsk).

Ze względu na dostępność bukowego drewna w okolicznych lasach Radomsko szybko stało się zagłębiem przemysłu meblowego. W 1884 roku w tym mieście swoją fabrykę mebli giętych założyli najwięksi konkurenci Thonetów – Jacob i Josef Kohnowie z Wiednia. Na skutek licznych problemów, m.in. pożaru zabudowań fabrycznych i kryzysu gospodarczego, Towarzystwo Aukcyjne Fabryki Mebli Wiedeńskich Jakoba i Josepha Kohnów w 1922 roku przekształciło się w fabrykę mebli giętych "Mazowia" S.A. Spółka działała przy ul. Dobroszyckiej 2 (mimo restrukturyzacji firmy biuro korespondencyjne i kontrolne pozostało przy Breitegasse 7 w Wiedniu). Kapitał zakładowy w 1922 roku wynosił 18 milionów marek Królestwa Polskiego, a jego pierwszymi dyrektorami zostali Julius Kohn i Samuel Blumenfeld (zob. G. Mieczyński, Firmy radomszczańskie w dwudziestoleciu międzywojennym. Katalog, Radomsko 2013, s. 221). Przedsiębiorstwo produkowało wciąż te same sprzęty: krzesła, stoliki, mebelki dla dzieci. Charakteryzowały się one starannym wykonaniem i dobrym wzornictwem. Fabryka mebli "Mazowia" działała do 1939 roku, kiedy to została zamknięta przez niemieckie władze okupacyjne. Nie zachowało się do dzisiaj wiele przykładów wyrobów tego zakładu.
[Małgorzata Korżel-Kraśna]

słowa kluczowe: meble gięte  |  ornament  |  secesja  |  sztuka polska