Martwa natura z naczyniami i owocami

Przed 20 laty muzealniczki z warszawskiego Muzeum Narodowego Iwona Danielewicz i Grażyna Bastek, zapewne nie bez wątpliwości, przypisały Martwą naturę hiszpańskiemu mistrzowi Antonio Ponce. I dziś, jak wówczas, na pytanie o autorstwo trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi, nie jest bowiem łatwo wskazać kompozycje podobne i to zarówno wśród prac artystów hiszpańskich, czy włoskich, jak i w ogóle wśród dzieł z XVII wieku, kiedy gatunek ten święcił triumfy.

Szczególnie niezwykły, a zarazem charakterystyczny jest ostentacyjnie perspektywiczny rząd białych talerzy po lewej stronie, a nie mniej wyrazistym akcentem są kształty i dekoracje ulokowanych w przestrzeni ceramicznych, zdobionych klasycyzującym barwnym ornamentem naczyń. Te specyficzne motywy udało się wreszcie odnaleźć także na innym, podobnym płótnie, które wyszło spod pędzla tego samego malarza. Owa Martwa natura, nieco bogatsza w przedmioty i nieco swobodniejsza w ich aranżacji, znajduje się w zbiorach Currier Museum of Art w Manchesterze i jest datowana na drugą połowę XVII wieku. Choć już od ponad pół wieku funkcjonuje w muzealnej kolekcji i bierze udział w wystawach czasowych, wciąż pozostaje tam pracą anonimową, łączoną – podobnie jak nasz obraz, choć bardziej ogólnie – z kręgiem hiszpańsko-włoskim.

Oba dzieła wydają się "uczone" w formie i "kolonialne" w treści. W obu zastosowano kadr połowy wykresu malarskiej perspektywy geometrycznej – raczej popis teoretycznej wiedzy, niż efekt studium przedmiotów. W obu pojawiają się te samy motywy dekoracyjne na ceramice. W obu mamy komplet tych samych sześciu talerzy. W obu kwiaty wydają się bardziej romantycznie swobodnymi bukiecikami (w naszym róże i nagietki) niż efektownymi układami fantazyjnych i bujnych roślin. W obu wreszcie podano do konsumpcji i zwyczajne, lokalne owoce – jabłka, poziomki, jagody, a w Manchesterze także gruszki i kasztany jadalne – jak i specjały bardziej egzotyczne – migdały w łupinach, cytron-etrog, cytrynę…. Zapewne delikatnych drewnianych pudełek, wykorzystanych przez malarza do uzyskania schodkowych układów, używano w zamorskim transporcie delikatnych owoców.
Martwą naturę, jako jedną z niewielu w naszych zbiorach dawnego malarstwa, można zobaczyć w Galerii Sztuki Europejskiej XV-XX wieku.
[Marek Pierzchała]

słowa kluczowe: cytryna (owoc)  |  jabłko (owoc)  |  jagoda (owoc)  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  malarstwo hiszpańskie  |  martwa natura  |  nagietek (kwiat)  |  pomarańcza (owoc)  |  poziomka (owoc)  |  róża (kwiat)  |  waza (naczynie)