Portret Andreasa Hertwiga

Andreas Hertwig (1513-1575), syn Tilmana starszego i Magdaleny Scholtz von Rosenthal, patrycjusz wrocławski, doktor obojga praw po studiach w Lipsku, Wiedniu i Padwie. Radca księcia legnicko-brzeskiego Jerzego II, księcia ziębicko-oleśnickiego Joachima Podiebrada oraz biskupów wrocławskich Balthasara Promnitza i Caspara von Logau, od 1541 radca cesarski, od 1557 radca Komory Królewskiej we Wrocławiu, w tymże roku uzyskał nowelizację nadanego w 1532 szlacheckiego indygenatu. Żonaty z Polikseną de Corona z Padwy, następnie 1556 lub 1557 z Lucretią Huber, wdową po Jacobie Bonerze. Od 1564 roku właściciel domu przy Under den Meltzern we Wrocławiu (dziś część ul. Kazimierza Wielkiego) oraz wniesionego w posagu przez żonę dawnego zamku na wodzie Bonerów w podwrocławskich Wojnowicach (na fasadzie nowelizowany herb z datą 1560). Prawniczy księgozbiór podarował bibliotece magdaleńskiej. W kościele św. Elżbiety zachowały się fragmenty jego epitafium (niegdyś z pięcioma rzeźbionymi w alabastrze scenami z historii Dawida i Abigail).

Późniejszy o rok portret Andreasa Hertwiga (ujęcie w prawym półprofilu) umieszczono na ufundowanym przez niego epitafium jego ojca Tilmana. Wizerunek Andreasa w prawym profilu znany jest ze srebrnego medalu, który publikuje Johann Christian Kundmann (1738; napis w otoku na awersie: ANDREAS HERTWICK. I. V. DOCT, na rewersie, wokół nowelizowanej wersji herbu: A. W. ANNO. DNI. M.D. XXXXVIII), wybitego – wbrew dacie 1548 na rewersie – zapewne dopiero dziesięć lat później, po odnowieniu w 1557 indygenatu.

W Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze znajduje się od 1991 roku (depozyt Ministerstwa Spraw Wewnętrznych) odmienny nieco wizerunek Hertwiga z tego samego roku (napis l.g.: M. D. XXXXI. / D. VIII. MAI / AETATIS. XXX.). Obraz norymberski różni się od omawianego strojem portretowanego (gładka, połyskująca tonami umbry czarna szuba z futrzanym kołnierzem), jego większym zarostem, rękawiczką okrywającą prawą dłoń i układem pejzażu w tle, brak na nim herbu i oddzielającego postać kamiennego parapetu. Gmerk widniejący na sygnecie w miejscu nadanego już w 1532 herbu w połączeniu z niezgodnym o dwa lata wiekiem Hertwiga podanym w napisie budzi wątpliwości Kurta Löchera (1997) dotyczące identyfikacji portretowanego, mimo całkowitej zgodności fizjonomii na obu obrazach.

Omawiany, wrocławski Portret Hertwiga przypisał Andrzej Chudzikowski (1964) Hansowi Mielichowi (1516-1573) na podstawie analogii z wizerunkami jego autorstwa w zbiorach prywatnych w Nowym Jorku i w mediolańskiej Ambrosianie. Kurt Löcher, w wydanej ostatnio monografii Hansa Mielicha, ponownie wiąże wrocławski Portret Hertwiga z kręgiem tego artysty. Atrybucji tej nie zaakceptowała m.in. Steinborn (2000) wskazując na "nietypową dla Mielicha dekoracyjną linearność i ostentacyjną okazałość", a przede wszystkim brak psychologicznej charakterystyki postaci. Uznała obraz za dzieło artysty śląskiego, ujawniające – zwłaszcza w modelunku twarzy – wpływ malarstwa norymberskiego i bawarskiego (np. Barthel Beham, 1502-1540; Conrad Faber, ok. 1500-1553), którego echem jest też dekoracyjna syntetyczność form krajobrazu, przypominająca wcześniejsze prace Hansa Wertingera +1533, generalnie jednak bardziej tradycyjne i dekoracyjne. Podobnie syntetyzujące cechy prezentują natomiast współczesne obrazowi portrety Bartholomaeusa Bruyna st. (1493-1555).

Za dzieła autora wrocławskiego wizerunku uchodzą dwa obrazy w Národní galerie w Pradze: Portret Johanna Gerlacha i Portret mężczyzny w wieku 83 lat (Kat. NG Praha 2007) oraz ujęty na neutralnym tle, ale prezentujący bliskość koncepcji ujęcia modela i jakości artystycznych (efektownie opracowane wzorzyste draperie stroju, malarska konstrukcja dłoni) Portret mężczyzny w wieku lat 25 z roku 1543, który publikuje Kurt Löcher (2002; także Christi, N.Y., 2009, aukcja 2135, Lot. 49). Obie atrybucje budzą wątpliwości Piotra Oszczanowskiego (2011).

Choć moja hipoteza, że autorem tego wizerunku i Ukrzyżowania w epitafium Tilmana Hertwiga jest ten sam malarz (1990 – Mistrz Andrzeja Hertwiga) nie była przekonująco uargumentowana, warto do niej powrócić. Mniej uwzględniany przy próbach atrybucji sposób malowania dalekiego pełnego powietrznych efektów pejzażu w przezroczu po prawej wraz z pewną schematycznością zastosowaną w konstruowaniu twarzy modela wydają się wiązać Portret Hertwiga ze sztuką Wrocławia – główną grupą powstałych tu pomiędzy latami 1537-1556 obrazów epitafijnych (Jenckwitz, Hertwig, Auctus, Hess..., może też zaginiony Portret Vipertusa Schwoba).

Interesujące spostrzeżenia na temat wielokrotnej kulisowości układów przestrzeni w tym portrecie oraz ich symbolicznego znaczenia opublikowała Bożena Steinborn (2008).
[Marek Pierzchała]

osoba przedstawiona: Hertwig, Andreas (1513-1575) – prawnik, patrycjusz wrocławski

słowa kluczowe: beret  |  Biblioteka kościoła św. Elżbiety (Wrocław)  |  Biblioteka kościoła św. Marii Magdaleny (Wrocław)  |  Gimnazjum św. Marii Magdaleny (Wrocław)  |  Hertwig (herb)  |  kreza / kryza (ubiór)  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  mężczyzna  |  patrycjusz  |  pejzaż górski  |  portret  |  portret męski  |  prawnik (zawód)  |  rękawiczka  |  sygnet  |  szuba  |  wams (ubiór)  |  zamek (archit.)