Przemienienie Pańskie z epitafium Petera Haunolda

Przed 1945 rokiem prezentowano jeszcze w Schlesisches Museum für Kunstgewerbe und Altertümer dziś zaginione snycerskie zwieńczenie epitafium Petera Haunolda z herbami zmarłego i jego dwóch żon. Sam obraz pozostawał wówczas w kościele św. Elżbiety. Dziś jedynym zachowanym fragmentem epitafium pozostaje tylko samo znakomite malowidło, prezentowane w stałej ekspozycji muzeum.

Chrystus zabrał ze sobą na górę Tabor trzech apostołów, gdzie obudzeni ze snu, ujrzeli przemienionego podczas modlitwy Chrystusa w chwale, a obok niego Mojżesza i Eliasza – zabranych do nieba proroków. Mojżesz jako swój atrybut trzyma tablice z góry Synaj, ale bez zwyczajowo zaznaczanych na nich numerów przykazań. Ukazany poniżej św. Jakub ma w dłoniach książkę – zapewne Pismo Święte (można odczytać numer rozdziału XXVI). Takie zestawienie trzeba rozumieć jako aluzję do nauki, że łaska zbawienia nie jest ufundowana na uczynkach, lecz na wierze płynącej ze Słowa Bożego, przez które poznajemy Boga niemal tak, jak ujrzeli go świadkowie przemienienia.

Obecni w scenie Przemienienia św. Jan i św. Piotr to imiennicy fundatora epitafium Johanna Haunolda i jego zmarłego ojca Petera (Steinborn 1967). Datowanie obrazu wynika z analizy biograficzno-heraldycznej – epitafium zostało ufundowane nie wcześniej niż po wyjściu za mąż dwóch najmłodszych córek w 1588 roku.

Artystycznie tablica to jeden z najlepszych śląskich obrazów epitafijnych z XVI w. Prezentuje wybitne umiejętności twórcy jako portrecisty (zwłaszcza portret Johanna Haunolda, ale także zindywidualizowane, mimo wyraźnego rodzinnego podobieństwa, portrety córek, swobodne przełamywanie konwencji w upozowaniu mężczyzn i zmarłych dzieci). Jednocześnie obraz ujawnia bardzo sprawną recepcję nowinek stylowych, których źródłem było malarstwo działającego od początku lat 80. XVI wieku w stołecznej cesarskiej Pradze, na dworze Rudolfa II, wybitnego manierysty Bartholomaeusa Sprangera (charakterystyczne układy palców dłoni Jakuba i Piotra, "neogotyckie" długie i proste rzuty jakby napiętych draperii, ostra, kontrastowa kolorystyka, motyw ucieczki przestrzeni, "klockowe", anaturalistyczne pejzażowe motywy w planie głównym i świadomie zdawkowe sygnalizowanie elementów pejzażu w przezroczu po prawej, zaznaczane na szatach i karnacjach cienie rzucane przez ręce wzmacniające plastyczność przedstawienia). Interesującym zabiegiem jest wydzielenie w kompozycji partii portretowej iluzyjnym cokołem z gzymsem oraz przełamaniem w "boczną" ścianę (rozświetlenie za grupą mężczyzn) motywami podkreślającymi jego materialność. Malarz z lubością zdaje się obrazować splatanie się poziomów rzeczywistości. Żółty płaszcz Jakuba zsuwa się z owego cokołu jak z teatralnej rampy nad głową Johanna, a klejnoty znaków herbowych częściowo zasłaniają religijną scenę zwierciadła duszy.

Te obserwacje skłaniają, by szukać malarza wśród najwybitniejszych artystów wrocławskich o praskiej orientacji, takich jak Johann Twenger (mistrz od 1572), Bartholomaeus Strobel starszy (mistrz od 1584) czy Georg Hayer (mistrz od 1584). Fundator epitafium Johann Haunold, majętny spadkobierca imienia oraz części fortuny swego dziadka Johanna von Holtza, zamówił w 1593 roku graficzny portret Holtza u mistrza Georga Hayera, potwierdzając kierunek artystycznych preferencji i wykonawcy, i fundatora.
[Marek Pierzchała]

osoba przedstawiona: Artzat, Anna z domu Haunold (1552-1589) – 1574 żona Johanna Artzata Haunold, Johann (1557-1617) Haunold, Martha z domu Holtz (ok. 1530-1582) – 1553 żona Petera Haunolda starszego Haunold, Peter młodszy (1577-1613) Haunold, Peter starszy (1522-1585) Haunold, Ursula z domu Lindner (1522-1552) – 1547 żona Petera Haunolda starszego Herbst, Barbara (1570-1602) – 1588 żona Bartholomaeusa Herbsta Hertwig, Katharina z domu Haunold (1558-1596) – 1584 żona Tilmana Hertwiga Mittelstras, Ursula z domu Haunold (1549-1604) – 1574 żona Matthäusa Mittelstrasa Pausewang, Martha z domu Haunold (1555-1630) – 1577 żona Hansa Pausewanga Rhumbaum, Maria von z domu Haunold (1571-1604) – 1588 żona Nicolausa Thiele, 1599 żona Georga von Rhumbaum Schnabel, Susanna z domu Haunold (1566-1621) – 1586 żona Hansa von Rohn, 1614 żona Balthasara Schnabla Willenberg, Magdalena z domu Haunold (1562-1626) – 1583 żona Paula Hergotta, 1603 żona Gabriela Willenberga

słowa kluczowe: apostoł  |  Artzat (herb)  |  epitafium  |  Haunold (herb)  |  Herbst (herb)  |  Hergott (herb)  |  Hertwig (herb)  |  Holtz (herb)  |  Jezus Chrystus  |  Lindner (herb)  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  Mittelstras (herb)  |  Mojżesz (Biblia)  |  Pausewang (herb)  |  portret  |  portret zbiorowy  |  prorok Eliasz (Biblia)  |  Przemienienie Pańskie (Chrystus i 12 Apostołów: powołanie, misja i Przemienienie)  |  rodzina  |  Rohn (herb)  |  św. Jakub Większy (apostoł)  |  św. Jan Ewangelista (apostoł)  |  św. Piotr (apostoł)  |  tematyka religijna  |  Thiele (herb)  |  wędkarz (ikonografia)