Sarkofag księcia Henryka IV Probusa

Książę Henryk IV Probus na płycie wierzchniej sarkofagu przedstawiony został w niezwykle zdobnym stroju podkreślającym zarówno jego rolę władcy, jak i rycerza. Zbroję w którą ubrany jest książę przykrywa tunika ściągnięta zdobionym pasem, na jego ramiona zarzucony został płaszcz związany na piersi taśmą, jednak szczególną uwagę przykuwa znajdująca się na jego głowie bogato dekorowana mitra. Można zauważyć na niej nie tylko wzór z kamieni szlachetnych, ale również niezwykły haft przedstawiający wpisanego w okrąg anioła otoczonego przez smoki. Po obu stronach głowy księcia znajdują się tarcze – na jednej z nich przedstawiony został orzeł śląski, na drugiej natomiast ukoronowany orzeł polski. Jedną z teorii tłumaczącą pojawienie się takiego zestawienia jest chęć podkreślenia wyrażanych przez Henryka IV dążeń do zjednoczenia Polski.

W przypadku wrocławskiego sarkofagu bardzo interesujący jest również sam sposób przedstawienia i upozowania księcia, zależny od perspektywy przyjętej przez oglądającego – gdy na płytę wierzchnią spoglądamy od frontu, książę zdaje się stać wyprostowany i prezentować trzymaną w dłoniach broń. Jego stopy oparte są na wsporniku, a szaty spływają wzdłuż ciała. Oglądając sarkofag od boku, z pewnego oddalenia, zwracamy uwagę na znajdującą się pod głową Henryka IV poduszkę, a sam książę zdaje się leżeć na płycie wierzchniej całym ciężarem ciała.

Wizerunek władcy przedstawiony został nieco niżej w stosunku do podniesionych lekko brzegów płyty. Dzięki temu podkreślona została biegnąca wokół niej, zapisana gotycką majuskułą inskrypcja informująca m.in. że władca zmarł w noc św. Jana, a więc 23 czerwca 1290 roku. Poniżej inskrypcji zauważyć można natomiast nieopracowany brzeg płyty, który do dziś stanowi jej najbardziej tajemniczą część. Za jej sprawą niektórzy z badaczy przychylają się do stwierdzenia, że płyta ta pierwotnie wmurowana zostać miała w posadzkę lub ścianę świątyni.

Na bokach tumby sarkofagu, w arkadach, przedstawione zostały postacie żałobników. Pochód ten rozpoczyna postać biskupa umieszczona po stronie nóg księcia. Jego osobę niektórzy badacze utożsamiają z biskupem wrocławskim Tomaszem II, który – choć przez wiele lat skonfliktowany był z Henrykiem IV – został w końcu wykonawcą jego testamentu.
Po jednej ze stron tumby przedstawieni zostali duchowni – jak zwykło się uważać, członkowie kapituły kościoła św. Krzyża. Po drugiej natomiast, postacie świeckich żałobników. Wśród nich szczególną uwagę należy zwrócić na odzianą w czerwony płaszcz kobietę, podtrzymywaną przez dwie męskie postacie. Niewiastę tę utożsamia się z księżną Matyldą, wdową po księciu Henryku IV. Na brzegach tumby wyrzeźbieni zostali również czterej aniołowie podtrzymujący płytę ze zmarłym władcą. Odgrywają oni niezwykle istotną rolę – zgodnie ze słowami antyfony "In paradisum deducant te angeli", mają bowiem zaprowadzić władcę do raju.
[Agata Stasińska]

osoba przedstawiona: Henryk IV Probus (ca 1258-1290) – książę wrocławski, krakowski, ścinawski Matylda brandenburska (ca 1270 – ca 1298) – księżna wrocławska, żona Henryka IV Probusa Tomasz II Zaremba (ca. 1230-1292) – biskup wrocławski

słowa kluczowe: anioł  |  biskup  |  duchowny (zawód)  |  kościół św. Krzyża (Wrocław)  |  kościół św. Krzyża (Wrocław) (dawna lokalizacja)  |  książę  |  mężczyzna  |  orzeł (godło Królestwa Polskiego)  |  portret męski  |  Śląsk (herb)  |  władca / król / książę