Tablica pamiątkowa Wenceslausa Wolgemuta

W prezbiterium żórawińskiego kościoła tablica z obrazem Pokłon pasterzy pełniła pierwotnie funkcję pamiątkową, podobnie jak fundacja Daniela Rindfleischa z obrazem Sen Jakuba (1596) pędzla Johanna Twengera (Muzeum Narodowe we Wrocławiu). Rama obrazu z motywami jubilerskimi w lustrze otrzymała górą i dołem dwa kartusze z inskrypcjami, a po bokach węższe uszaki z wolutami i motywem strączkowym. W późniejszym czasie charakter epitafijny nadały owej fundacji dyskretne napisy z imionami i datami śmierci fundatorów dopisane na profilach dolnego kartusza. Nieczytelne inskrypcje (znaczne ubytki warstwy malarskiej) długo uniemożliwiały określenie fundatora i interpretację konceptu treściowego. Tablica uchodziła za epitafium nieznanej rodziny lub – błędnie – za epitafium Gottfrieda Uthmanna von Schmoltz (Schmidt 1918). Właściwe określenie i pełną rekonstrukcję treści napisów umożliwił odpis tekstów sporządzony w początkach XVII wieku. przez Simona Grunaeusa (Oszczanowski 1994; Pierzchała 1997). Fundatorami monumentu okazali się Wenceslaus Wolgemut (+1607), zarządca majątku Hanniwaldów w Żórawinie i jego żona Martha Jeltsch (+1622).

Umieszczony w górnym kartuszu obramienia cytat biblijny (Iz 46,13) przywołuje obietnicę zbawienia, którego na Syjonie dostąpi wybrany lud. Można go traktować i jako aluzję eschatologiczną, i jako aluzję do świątyni żórawińskiej, gdzie swą wiarę w Słowo, które stało się ciałem wyznaje wraz z pasterzami Wolgemut.

W scenie Pokłonu pasterzy przy żłóbku z nagim Dzieciątkiem klęczy po lewej Maria, za nią św. Józef, nad główką Dzieciątka – skrzydlaty anioł, a po prawej pasterz, który przyniósł w darze owcę. Za nimi można dostrzec grupę kolejnych dziewięciorga pasterzy z psem i osiołkiem. Górą unoszą się wśród chmur dwa aniołki, a przy dolnej krawędzi ukazano w półpostaci od tyłu kobietę, która przyszła tu z dzieckiem na ręku. Kamienna posadzka, fragment boniowanej ściany, trzon kolumny, architektoniczny łuk w głębi otwarty na daleką symultaniczną scenkę Zwiastowania pasterzom są sygnałem, że szopka mieści się w pozostałościach pałacu króla Dawida. Warto też zwrócić uwagę na nowatorską około roku 1600 nokturnową konwencję tego obrazu, ale też innych prac w żórawińskim kościele (wspomniany Sen Jakuba i większość malowideł empory).

Wcześniejsi badacze, nie znając graficznego wzoru malowidła, dostrzegali w nim oddziaływanie malarstwa weneckiego (Burgemeister 1911) czy też uznawali za pracę "śląskiego malarza Christopha Schwarza" (Schmidt 1918). Z kręgiem rudolfińskich manierystów, a zwłaszcza z dziełami Hansa von Aachen i Josepha Heintza starszego łączyli obraz Burgemeister (1924), Müller (1935) i Degen (1965), dostrzegając i w kompozycji, i w posługiwaniu się kolorem echa dzieł ze stołecznej Pragi. Wzorem dla wrocławskiego malarza okazał się rzeczywiście miedzioryt Johannesa I Sadelera z 1592 roku według Hansa von Aachen, jednego z artystów dworu Rudolfa II (Steinborn 1966). Istnieją inne, dość liczne malarskie powtórzenia tego wzoru. Śląskie przykłady odnotowali m.in. Szafraniec-Rdułtowska (1994), Kluzowicz (2003) oraz Oszczanowski (2006).
[Marek Pierzchała]

słowa kluczowe: Adoracja Dzieciątka Jezus – narodziny Jezusa (Narodzenie i młodość Jezusa; Nowy Testament)  |  anioł  |  Betlejem (Palestyna)  |  dziecko  |  inskrypcja  |  kompozycja symultaniczna  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  Maria / Najświętsza Maria Panna  |  matka  |  nokturn  |  ornament  |  ornament chrząstkowy  |  ornament jubilerski  |  ornament okuciowy  |  ornament zwijany  |  osioł (zwierzę)  |  owca (zwierzę)  |  pasterz / pasterka (ikonografia)  |  pies (zwierzę)  |  sztuka śląska  |  szyszka  |  św. Józef