Talerz

Typu crespina; zagłębiony, na pierścieniowej stopie, kołnierz puklowany, krawęź sfalowana. Dekoracja malowana: w centrum lustra okrągły medalion z profilowym męskim popiersiem w typie all´antica, na pozostałej części – wieniec z owoców; na kołnierzu wiciowa bordiura. Na odwrociu – dekoracja reliefowa: pierścień stopy ujęty sześcioma muszlami, na kołnierzu, przemiennie, maszkarony (na dwu maskach zaznaczone kobaltem kontury twarzy) i żołędzie.

Ceramiczne talerze lub płytkie misy (crespine) na niskiej stopie, często o powierzchniach żłobionych, wzorowane na naczyniach metalowych, pojawiły się we Włoszech po 1535 roku, najwcześniej w Faenzie i Casteldurante. Służyły zazwyczaj do podawania słodyczy, orzechów, czasami owoców. Największa popularność crespine (scannellate) przypada na 3. ćw. cinquecenta. W dużych ilościach wykonywano je wówczas także i w innych ośrodkach: Urbino, Derucie, Castelli. Tradycję w XVII wieku podtrzymywały warsztaty prowincjonalne, na przykład z odległej Apulii. W ostatnim dziesięcioleciu XVI wieku naczynia podobnego kształtu pojawiły się także w rejonach przedalpejskich, wszędzie tam, dokąd migrowali włoscy ceramicy.

Popiersiowy portret mężczyzny w hełmie namalowany w lustrze to popularny motyw zdobniczy, ustalony już w czasach quattrocenta. Wzorowany na antycznych monetach i gemmach, początkowo był stosowany w ilustracjach książkowych. Przedstawienia w większości wyobrażały rzymskich cesarzy (ale także abstrakcyjnych żołnierzy, legionistów) i niekiedy bywały dość wiernymi kopiami starożytnych numizmatów. Malarze majolik, na których motyw pojawił się z początkiem XVI wieku, wzorowali się głównie na współczesnych publikacjach z graficznymi kopiami dawnych artefaktów, na przykład Andrei Fulvia Illustrium Imagines.

Wrocławska crespina zdobiona jest w sty lu compendiario (szkicowym), zapocząt kowanym w Faenzie około 1540 roku, najpewniej w warsztacie Virgiliotta Calamellego. Cechą wyróżniającą tego stylu jest wąska skala barw, niemalże monochromatyzm, ograniczona do błękitu, żółcieni i oranżu. Mniej skomplikowany jest również sam wzór dekoracyjny zawężony do poje dynczych motywów: herbów, samotnych postaci, zwierząt lub ptaków. Epicka storia niewielkich rozmiarów z rzadka tylko pojawiała się w lustrze. Skromne dekory malowane szkicowo, jakby pospiesznie, fortunnie kontrastowały z nieskazitelną bielą cynowego szkliwa.
[Jolanta Sozańska]

słowa kluczowe: all'antica (styl)  |  ceramika  |  compendiario (dekoracja – ceramika)  |  maszkaron (motyw dekoracyjny)  |  mężczyzna  |  owoc  |  popiersie  |  portret męski  |  rzemiosło artystyczne (dziedzina działalności)  |  rzymski legionista / żołnierz rzymski  |  strój antyczny  |  żołądź (owoc)