Cranach, Lucas starszy (1472-1553)

Urodzny w Kronach w 1472 (?), zmarł w Weimarze w 1553. Syn i uczeń malarza Hansa w Kronach, który uprawiał także miedzioryt i drzeworyt. W 1501 notowany w Coburgu, lata 1501-1502 i 1504-1505 spędził w Wiedniu, nawiązując kontakty ze środowiskiem uniwersyteckim i z humanistami skupionymi wokół Konrada Celtisa. W 1504 saski elektor Fryderyk III Mądry (1486-1525) powołał go na malarza dworu w Wittenberdze, gdzie w 1505 Cranach założył pracownię. Podróżował ze swoim mecenasem po Saksonii i Niderlandach; w 1509 został wysłany z misją dyplomatyczną na dwór cesarski Małgorzaty Austriackiej w Mechelen. Zatrudniany także przez następców Fryderyka oraz około 1524/1525 przez kardynała Albrechta Brandenburskiego. W 1512 nabył dwa domy na rynku w Wittenberdze i poślubił córkę radnego z Gothy Barbarę Brengbier. Spędził tam blisko pół wieku, w latach 1519-1545 był radnym, a 1537-1544 trzykrotnie burmistrzem. W 1520 otrzymał przywilej apteczny, w okresie 1523-1528 działała jego drukarnia i księgarnia. W gronie licznych współpracowników znaleźli się jego synowie: Hans (1513-1537) i Lucas Młodszy (1515-1586), który przejął po nim warsztat. Podczas niewoli cesarskiej Jana Fryderyka I po przegranej pod Mühlbergiem (1547) przebywał i pracował wraz z dworem do 1551 w Augsburgu i Innsbrucku. Od 1552 mieszkał w Weimarze, gdzie zmarł w 1553. Zaprzyjaźniony z Marcinem Lutrem, stworzył podwaliny ikonografii reformacyjnej, w tym ok. 1519 tzw. Tablice Prawa i Łaski, stanowiące fundament myśli teologicznej reformatora. Typ cranachowskiego portretu mieszczańskiego i pejzażowego tła długo oddziaływały na malarstwo niemieckie. Prace Cranacha powielane w potężnej pracowni-manufakturze rozpowszechniły jego kompozycje w całej Europie. Mistrz ustalał tematy, podstawy ich realizacji i warianty. Do dziś najtrudniejszy problem badawczy dotyczy chronologii obrazów oraz identyfikacji własnoręcznych prac mistrza i wyodrębnienia współpracowników.
[Beata Lejman]

słowniki wzorcowe i inne

GND ISNI ULAN VIAF