Fabryka Fajansu w Pacykowie (1912-1939)

Okoła 1910 roku Aleksander Rogala Lewicki rozpoczął budowę fabryki, uruchomionej dwa lata później. Początkowo nosiła nazwę Erste Galizische Terrakota und Fayence Fabrik. W okresie 1912-1914 jej dyrektorem technicznym i artystycznym był rzeźbiarz Stanisław Czapek. Załoga składała się z Austriaków i Czechów, a jedynie dekorator, malarz Stachura, pochodził ze Lwowa. W pierwszym okresie współpracowali z fabryką tacy artyści, jak Antoni Popiel, rzeźbiarz ze Lwowa, i jego uczniowie: Luna Drexler i Józef Chmieliński. Prace z pierwszego okresu stały na wysokim poziomie technicznym i artystycznym. Sygnowane były stemplem lub wyciskiem z herbem Rogala i napisem: Pologne Pacyków St Galicie.

Po zniszczeniach l wojny światowej fabryka została odbudowana i zmodernizowana przez Aleksandra Lewickiego. Po belgijskim inżynierze Feistcie stanowisko dyrektora objął w 1924 roku rzeźbiarz i ceramik Wilhelm Tomasch. Wytwórnia przyjęła nazwę Fabryka Fajansu w Pacykowie. Tomasch skompletował załogę z miejscowej ludności. Modelarzami zostali: Władysław Adamiak, absolwent Państwowej Szkoły Przemysłu Artystycznego w Krakowie, Władysław Gruberski i Władysław Gąbkowski, malarzami zaś przyuczeni przez Stachurę Kazimierz Dacko i Gogoła. Większość modeli powstałych w latach 1924-1929 jest autorstwa Tomascha; Adamiak jest twórcą "Janosika" i figurek w strojach ludowych, a Gąbkowski między innymi figurek miniaturowych. W 1929 roku Tomasch wyjechał z Pacykowa, ale nie zerwał kontaktów z fabryką. W okresie 1921-1929 dla oznakowania wyrobów posługiwano się wyciskaną literą P w trójkącie lub literą P w owalnym polu, z porożem po jednej stronie i długim rogiem po drugiej. Od 1921 roku często dodawano napis: Made in Poland. W 1935 roku, po śmierci Aleksandra Rogali Lewickiego, wytwórnię przejął jego syn, Aleksander. W latach 1929-1939 wyroby sygnowane były czarnym stemplem z literą P w owalu z porożem i rogiem po bokach oraz napisem: Pacyków. Wyroby fabryki należały niewątpliwie do najciekawszych osiągnięć plastyki figuralnej tego okresu w Polsce, duża produkcja jednak wpływała niejednokrotnie na obniżenie poziomu artystycznego prac, zwłaszcza zaś dekoracji malarskiej. Pomimo to zachowało się wiele bardzo interesujących rzeźb nienagannych pod względem technicznym. Prace wypalano trzykrotnie, ostatni raz po nałożeniu bezbarwnego szkliwa, które nadawało wyrobom delikatny złocisty odcień. Ich pastelowy koloryt odznacza się czystością i bogatą gamą barwną.
[Maria Jeżewska]