Hubertusburg (Wermsdorf; wytwórnia fajansu; 1770-1848)

Władze Saksonii po wojnie siedmioletniej popierały wszelkie inicjatywy ekonomiczne. Przychylnie zatem potraktowano starania Johanna Samuela Friedricha Tännicha (Taennicha), ceramika przybyłego z Kilonii, wydając mu pozwolenie na założenie wytwórni fajansu w zamku Hartenfels w pobliżu Torgau (1768). Tännich przedstawił jednakże zbyt duży kosztorys; w 1770 roku zaproponowano mu więc inną lokalizację – w zamku Hubertusburg w Wermsdorfie pod Oschatz. Finansowym udziałowcem był hrabia Heinrich von Lindenau i to na jego nazwisko wystawiono w 1774 roku koncesję.

Ponieważ obawiano się konkurencji dla miśnieńskiej manufaktury porcelany, zezwolono na wytwarzanie jedynie naczyń fajansowych. Kierownikiem artystycznym został Johann Gottfried Förster. Lindenau myślał o zwiększeniu zysków poprzez wprowadzenie produkcji delikatnego fajansu, czemu przeciwny był Camillo Marcolini, dyrektor Królewskiej Manufaktury Porcelany. Hrabia powierzył zatem swoją wytwórnię opiece elektora i tym fortelem uzyskał zgodę na wyrób masy typu angielskiego (1776). Ostatecznie Marcoliniemu zaproponowano kierowanie zakładem. Stanowisko sprawował do śmierci w 1814 roku. Lata jego zarządu są okresem pomyślnego rozwoju fabryki. Początkowo stylistyka dość wiernie naśladowała produkty wytwórni Wedgwooda i nawet w sygnaturze połączono własny znak z nazwiskiem angielskiego ceramika. Ale już wkrótce, kontynuując linię klasycystyczną, zaoferowano asortyment z własnym wzornictwem. Z czasów Marcoliniego pochodzą przedmioty ambitne, artystycznie interesujące, podobne do form wytwarzanych w Miśni. Wprawdzie naczynia z masy tradycyjnej z czasów Tännicha także prezentują wysoki poziom wykonawstwa i dekoracji (częste zastosowanie farb muflowych oraz złoceń), to jednak wyroby z przełomu wieków cieszyły się większym uznaniem. Efektem był pełny królewski mecenat i nazwa: Królewska Saksońska Fabryka Delikatnego Fajansu (Königliche Sächsiche Steingutfabrik Hubertusburg).

Po śmierci Marcoliniego, którego estetyczny gust nie przez wszystkich był akceptowany, manufaktura jeszcze przez kilka lat dość prężnie działała, aczkolwiek produkcja znacznie się skomercjalizowała. W 1835 roku przeszła w prywatne ręce lipskiego kupca; później właściciele zmieniali się kilkakrotnie. W 1848 roku zaprzestała działalności. W pierwszej umowie koncesyjnej szczegółowo wymieniono asortyment: od kafli, flizów i pieców przez naczynia toaletowe, kuchenne, elementy zastawy stołowej po formy dekoracyjne typu lichtarze, bukietery, blaty stołów, figury. Przykłady do naśladowania – piec i wazy oraz karty ze sztychowanymi wzorami – Tännich dostał w 1772 roku od samego Fryderyka Wielkiego. Nie wiadomo, jak wykorzystał te sugestie, najstarszych bowiem wyrobów zachowało się niewiele. Istniejące mają barwną dekorację typu Deutsche Blumen, malowaną farbami muflowymi, czasami uzupełnioną złotem. Przedmiotów z delikatnego fajansu zachowało się dużo więcej. Tu stylistycznie przeważa linia klasycystyczna, aczkolwiek w dość łagodnym wydaniu. Do zdobienia stosowano w większości nadruk, choć znane są przykłady z bogatymi reliefami, a nawet wykonane z barwnych mas (na wzór angielskich basaltware lub agatware).
[Jolanta Sozańska]