Kandinsky, Wassily (1866-1944)

Urodzony 1866 w Moskwie, zmarły w 1944 w Neuilly-sur-Seine koło Paryża. Malarz, grafik i teoretyk sztuki; pochodzenia rosyjskiego. W latach 1886-1892 studiował prawo i ekonomię na Uniwersytecie w Moskwie, rozpoczął tu pracę naukową.

Wyprawa w północne regiony Rosji (Wołogda, 1889) pozwoliła mu na zainteresowanie się tamtejszą sztuką ludową i wierzeniami ludności pochodzenia ugrofińskiego. W 1896 pod wpływem wystawy impresjonizmu francuskiego odrzucił zaproszenie na uniwersytet w Dorpacie i poświęcił się sztuce.

Studiował w Monachium, w latach 1896-1897 w szkole malarstwa Antona Ažbego i od 1900 w Akademii Sztuki u Franza von Stucka. W roku 1901 był współzałożycielem grupy "Die Phalanx", wykładał w przyległej szkole. Poznał wówczas Gabriele Münter, z którą był związany do 1914 roku. Od 1902 należał do "Secesji Berlińskiej", wystawiał w Salonie Niezależnych i Salonie Jesiennym w Paryżu (Grand Prix w 1906 roku). W latach 1903-1907 podróżował po Tunezji, Włoszech, Holandii, Rosji, Szwajcarii. Oscylował między wpływami malarstwa historycznego, impresjonizmu i sztuki ludowej, malował naturalistyczne portrety i pejzaże oraz sceny o tematyce rosyjskiej utrzymane w stylistyce secesyjnej. W latach 1906-1907 mieszkał w Sevres pod Paryżem, gdzie zetknął się z fowistami. W latach 1907-1908 przebywał w Berlinie. Od 1901 tworzył drzeworyty, zebrane w dwóch albumach: wydane w 1904 w Moskwie "Pieśni bez słów", a w 1909 w Sevres "Ksylografie". W 1907 wystawiał z "Die Brücke". Od 1908 dzielił czas między Monachium a Murnau, gdzie mieszkał w domu kupionym wspólnie z Gabrielą Münter; kolekcjonował ludowe malarstwo na szkle i malował fowistyczne pejzaże.

W 1909 roku założył między innymi z Aleksiejem Jawlenskim "Neue Künstlervereinigung München". Był pod dużym wpływem antropozofii Rudolfa Steinera. W 1910 widział w Monachium wystawę sztuki islamu, powstały wówczas jego pierwsze abstrakcyjne akwarele, ukończył też książkę O duchowości w sztuce, wydaną w grudniu 1911 z datą: 1912. Po odrzuceniu w 1911 jego Kompozycji 5 przez jury "Neue Künstlervereinigung München" wystąpił z niego i wraz z Franzem Marcem założył ugrupowanie "Der Blaue Reiter". W 1912 wydał almanach pod tym właśnie tytułem oraz miał indywidualną wystawę w berlińskiej Galerii Der Sturm. W 1913 uczestniczył w The Armory Show w Nowym Jorku i w Erste Deutsche Herbstsalon, będących manifestacjami najnowszych tendencji. Po wybuchu wojny, zmuszony do opuszczenia Niemiec, wyjechał do Szwajcarii, a stąd do Moskwy. Pracował w Wydziale Sztuki Ludowego Komisariatu Oświaty, utworzył Instytut Kultury Artystycznej (Inchuk), reorganizował muzea, kierował Muzeum Kultury Malarskiej, którego był współzałożycielem, wykładał w Państwowym Zakładzie Sztuki (SVOMAS, od 1920 - Wchutemas). W 1921 założył Akademię Nauki i Sztuki i był jej wiceprzewodniczącym. W tymże roku wyemigrował z żoną Niną Andrejewską do Niemiec, od 1922 nauczał w Bauhausie. Zaczął wprowadzać do swych dynamicznych kompozycji elementy geometryczne. W 1923 miał pierwszą indywidualną wystawę w Nowym Jorku. Był współzałożycielem powstałej w 1924 grupy "Die Blauen Vier". W roku 1926 opracował scenografię do spektaklu Obrazki z wystawy M. Musorgskiego i opublikował książkę Punkt i linia na płaszczyźnie. W 1930 został członkiem ugrupowania "Cercle et Carré". Po zamknięciu Bauhausu w 1932 roku przeniósł się do Berlina, a w 1933 osiadł w Neuilly pod Paryżem. Nawiązał kontakty m.in. z Arpem, Chagallem, Miró. W 1936 uczestniczył w wystawie Abstract and Concret w Oxfordzie oraz Cubism and Abstract Art w Nowym Jorku. W 1937 obrazy artysty pokazywano na objazdowej ekspozycji Entartete Kunst. W 1942 odbyła się wystawa retrospektywna prac Kandinsky`ego w Galerii Nierendorf w Nowym Jorku.

Twórczość artysty we wczesnym okresie kształtowania się jego koncepcji malarstwa abstrakcyjnego (Impresje, Improwizacje) charakteryzuje się ekspresją barwnych, nieregularnych plam. Z czasem za pomocą zgeometryzowanych i organicznych form określonych przez wyraźnie zarysowany kontur tworzył bardziej statyczne kompozycje o określonym porządku i harmonii. Jego malarstwo stawało się coraz bardziej wyrafinowane kolorystycznie, pojawiły się w nim formy quasi-biologiczne i figuratywne aluzje.
[Krystyna Bartnik, Barbara Ilkosz]

Nieczęsto wspomina się o tym, że malarz, grafik i teoretyk sztuki Wasilij Kandinsky (1866-1944) – uznawany za ojca malarstwa abstrakcyjnego – był także wykształconym etnografem skoncentrowanym na folklorze staroruskim.

Podczas studiów etnograficznych na Uniwersytecie Moskiewskim współpracował z Cesarskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk Przyrodniczych, Antropologii i Etnografii i publikował swoje badania na łamach czasopisma "Przegląd Etnograficzny" (Etnograficeskoe Obozrenie), wykazując wiedzę na temat ugrofińskiego, lapońskiego i syberyjskiego szamanizmu i folkloru.

Pierwszy z tych etnograficznych esejów był podsumowaniem badań i wywiadów, które przeprowadził podczas niezwykłej podróży odbytej latem 1889 roku. Swoją wyprawę skrupulatnie zaplanował na mapie (obecnie znajduje się ona w zbiorach Biblioteki Centrum Pompidou), zaznaczając na niej każdy obszar, który chciał odwiedzić. Trasa biegła z Moskwy do Wołogdy, a dalej na północ i wschód w kierunku Uralu.

Kandinsky eksplorował ten obszar, porośnięty w dużej mierze gęstą tajgą, poruszając się szlakami komunikacyjnymi znanymi od czasu zasiedlenia tego terytorium. Centrum jego badań etnograficznych było leżące u zbiegu rzek Sysola i Vychegda miasto handlowe Syktywkar (w czasach Kandinsky’ego znane jako Ust’-Sysolsk). Podróż do prowincjonalnej Rosji podyktowana zainteresowaniem tamtejszą sztuką ludową i wierzeniami ludności pochodzenia ugrofińskiego mogła być też dla Kandinsky’ego po części próbą odnalezienia swoich etnicznych korzeni i tożsamości u podnóża Uralu.

Podczas wyprawy nieustannie ilustrował życie napotkanych ludzi. Zapełniał swój pamiętnik impresjami krajobrazu, szkicami strojów i architektury drewnianych domów.

W pamiętniku wydanym w 1913 roku, zachłyśnięty codziennością Zyrian (zwanych dziś Komi), zanotował: "sztuka mnie otoczyła i w nią wszedłem" i wspominał samotną wyprawę, gdy wyruszył do prowincji Wołogdy pociągiem z poczuciem, że podróżuje "na inną planetę". Na ostatniej stacji przesiadł się na parowiec i przez kilka dni podróżował wzdłuż Suchony, później prymitywnym pojazdem przedzierał się "przez niekończące się lasy, między jaskrawo zabarwionymi wzgórzami".
[Justyna Chojnacka]