Abakan Czarny Environment

Abakany stanowią prawdopodobnie najbardziej znaną i dla wielu również najciekawszą część twórczości Magdaleny Abakanowicz. To właśnie one stanowiły punkt zwrotny w jej karierze i zachwyciły międzynarodową krytykę nie tylko samą formą, ale i artystyczną odwagą odrzucenia uświęconych tradycją reguł tkackiej dyscypliny. W kolekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajduje się dwadzieścia osiem abakanów ofiarowanych przez artystkę w 2010 roku. Są to zarówno wczesne, datowane na 1967 rok, pojedyncze formy, jak i wykonane w latach 70. XX wieku zespoły rozbudowane do kilku, a nawet kilkunastu sztuk. Wszystkie utkane z barwionego włókna sizalowego, gdzieniegdzie wplecione mają końskie włosie. Część z nich uformowana jest dodatkowo za pomocą metalowych elementów: obręczy czy prętów pozwalających na zachowanie założonej przez artystkę trójwymiarowej formy dzieła. Miękkie, przestrzenne formy abakanów wymykały się jakimkolwiek dotychczasowym definicjom panującym w świecie sztuki. Ich monumentalna forma góruje nad odbiorcą, przytłacza i niekiedy jawi się jako odrębny pulsujący organizm. Ich kształt nawiązuje do elementów organicznych, przywodzi na myśl formy roślinne, jak pusty pień rosnącego drzewa, bądź formy bardziej złożone: miękkie tkanki, zwierzęta, ludzkie narządy. Powierzchnia jest nieregularna; "ciała" abakanów porastają różnego rodzaju narośla, nić zmienia swoją grubość, strzępi się, tworzy fantazyjne odnogi, które żyją własnym życiem i coraz śmielej eksplorują przestrzeń. Kluczeniu pomiędzy abakanami towarzyszy wrażenie obcowania z żywymi, choć uśpionymi organizmami.

Czy jest to jeszcze gobelin? Rzeźba? A może instalacja? Rewolucyjność abakanów w dużym stopniu wynika z usytuowania pomiędzy utartymi granicami dyscyplin. Tkaninę postrzegano jako rodzaj rzemiosła, sztukę użytkową, czemu Abakanowicz się przeciwstawiała. "Abakan jest wymagający. Potrzebuje szczególnej troskliwości i szczególnej ekspozycji. Nie nadaje się na ścianę, do dekoracji. Do niczego się nie nadaje" – mówiła w wywiadzie dla "Wysokich Obcasów" w 2008 roku. Uciekając od płaskiej powierzchni tkaniny i jej powiązania z płaszczyzną ściany, artystka wymykała się ze świata form użytkowych, pretendując do miana rzeźbiarki, a nie tylko twórczyni tkaniny. Coraz bardziej rozrastające się w różnych kierunkach prace wieszała w galerii tak, by organizowały przestrzeń i wchodziły w żywą relację między sobą i widzami. Specyficznym wkroczeniem w trzeci wymiar, użyciem nietypowych materiałów oraz pracą bezpośrednio na krośnie Abakanowicz zrewolucjonizowała myślenie o tkaninie. A tworząc śmiałe, trójwymiarowe obiekty z materiałów jeszcze mniej typowych dla rzeźby, wpisała się także w krąg artystów redefiniujących pojęcie dzieła rzeźbiarskiego, buntujących się wobec panujących w świecie sztuki podziałów i utartych definicji.
[Małgorzata Santarek]

słowa kluczowe: environment (sztuka współczesna)  |  rzeźba polska  |  sztuka polska  |  sztuka współczesna