Epitafium Georga Auersberga

Epitafium zachowane częściowo, z obrazem i częścią drewnianego, architektonicznego obramienia – eksponowane obecnie na wystawie stałej w Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, ale bez przechowywanej w magazynach metalowej, kaligraficznej tablicy imskrypcyjnej. Upamiętnia ono Georga von Auersberg (1570-1586), młodego szlachcica z Krainy, który zmarł we Wrocławiu, bawiąc w gościnie u wuja Christopha (1550-1592), podkomorzego i radcy arcyksięcia Karola II, władcy Styrii, Karyntii i Krainy. W luterańskim Wrocławiu zmarła już wcześniej w roku 1583 pierwsza żona Christopha – Anna von Maltzan. Pomniki obojga umieszczono wówczas blisko siebie, w kaplicy złotników kościoła św. Marii Magdaleny. Stryj i bratanek byli emigrantami konfesyjnymi – pochodzili z rodu wspierającego protestantyzm w nietolerancyjnej dla innowierców Krainie. Dawna siedziba Auersbergów to zamek Turjak w południowej Słowenii.

Ciasno wykadrowany pierwszy plan obrazu obejmuje wzgórek pod drzewem i ukazuje Samarytanina lejącego oliwę na rany ograbionego i poturbowanego człowieka. Tuż za innowiercą w turecko-frygijskiej czapce stoi jego osioł / muł. Na dalszych planach w tle zaakcentowano istotne punkty narracji ewangelicznej przypowieści. Z lewej wcześniejsze – zbójców pod lasem, kapłana i lewitę, którzy nie udzielili pomocy rannemu, a po prawej, na tle domów i odległych gór, późniejsze – Samarytanin wiozący rannego na mule, a przed karczmą spotkanie ozdrowieńca ze swym wybawcą.

Dość twarde opracowanie efektownie upozowanego aktu rannego, który jest dalekim echem postaci Adama z fresku Michała Anioła w kaplicy Sykstyńskiej, przywodzi na myśl romanistów niderlandzkich. Do repertuaru niderlandzkich malarzy około roku 1600 należy też typ pejzażu z podziałem na strefy kolorystyczne, z bujną roślinnością pierwszego planu, która tworzy charakterystyczne przezrocza otwierające się na odległe widoki w głębi (Steinborn 1967). Dla postaci Samarytanina, ale i dla pejzażu po prawej, jako przetworzony wzór posłużył miedzioryt Johanesa Sadelera I według kompozycji Maertena de Vos. (Wrocławska tablica epitafijna każe datować grafikę, sytuowaną ok. 1590, wcześniej, na czas przed powstaniem naszego pomnika). Malarz, zmieniając układ elementów składowych, wprowadził tylko drobne korekty w postaci głównego bohatera sceny, z których najbardziej charakterystyczną jest lepsze, bardziej statyczne osadzenie figury w przestrzeni i zwarte skomponowanie całej grupy (wraz z osłem / mułem), w nawiązaniu do rzeczowej tradycji renesansu i z dystansem wobec poszukującego zaskakujących efektów manieryzmu obecnych w grafice. Manierystyczny efekt oderwania tła od grupy figuralnej pierwszego planu osłabia dodanie postaci lewity obserwującego Samarytanina blisko za jego plecami.

Sentencja na fryzie nad tablicą (modyfikowany fragment z Credo) nadaje specyficzny sens przywołanemu motywowi – Samarytanin to figura Chrystusa, który jest jednocześnie i Zbawicielem, i wzorem etycznym, wcieloną dobrocią i łaską, ratuje przed śmiercią ciało i duszę (Harasimowicz 1992). Żaba (z prawej u dołu) jest tu symbolem zbawienia i zmartwychwstania z prochu ziemi do nowego życia. Natomiast przypominający mnisi habit ubiór kapłana, który nie udzielił pomocy rannemu, można odczytać jako aluzję antykatolicką (Steinborn 1967). Do dzieł niosących podobne akcenty konfrontacji wyznaniowej należą m.in. współczesne epitafia: epitafium Hieronymusa Michaela (1585, MNWr), wskazane przez Harasimowicza (1990) epitafium Balthasara Hartranfta w Jaworze (po 1586) oraz szczególnie dobitne w swej aluzyjności Zwycięstwo proroka Eliasza nad kapłanami Baala w niezachowanym epitafium Johanna Horna z kościoła św. Marii Magdaleny (około 1590). Taki zabieg to jednak rzadki na Śląsku przykład ostrzejszej polemiki wyznaniowej, zrozumiały w tym przypadku i uzasadniony pochodzeniem i biografią fundatora i zmarłego.
[Marek Pierzchała]

słowa kluczowe: Auersberg, Georg von (1570-1586) – szlachcic z Krainy (Słowenia)  |  drzewo  |  góra / góry  |  inskrypcja  |  kapłan / kapłanka (ikonografia)  |  karczma / zajazd / gospoda (archit.)  |  kompozycja symultaniczna  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  Miłosierny Samarytanin (Przypowieści, miłość ludzka i boska; Chrystus nauczający, część 2; Publiczne życie Jezusa)  |  motyw architektoniczny  |  ornament okuciowy  |  osioł (zwierzę)  |  pejzaż / krajobraz  |  żaba (symbol)