Epitafium Georga Gomolckego

Epitafium jest w znacznym stopniu zachowane wraz z obramieniem (bardziej zdekompletowane w partii zwieńczenia), co pozwala na jego stałą ekspozycję w ramach wystawy w Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu. Dwa obrazy – Wizja Ezechiela i predella z portretem rodziny – mają architektoniczną, edikulową oprawę z kręconymi kolumnami oplecionymi winoroślą i z dwiema pełnoplastycznymi figurami cnót boskich – Nadzieją i Wiarą w uszakach, a w zwieńczeniu z rzeźbą zmartwychwstałego Chrystusa tronującego w niszy z motywem muszli. Nie wiadomo, jakie elementy plastyczne znajdowały się tu po bokach (rzeźby, obeliski?) – nie wspomina o nich już w swym opisie Wackernagel (1898).

W głównym obrazie prorok Ezechiel stoi pośrodku równiny babilońskiej / Doliny Jozafata pod Jerozolimą i ogląda zmartwychwstanie ciał z wyschłych kości – prochu, w który się obróciły. Rozrzucone szczątki łączą się, zrastają, oblekają w mięśnie i ścięgna, okrywają się skórą i za sprawą tchnienia czterech wiatrów (w rogach obrazu) otrzymują ducha i ożywają (Ez 37,1-14). Komentarz we fryzie belkowania mówi o radości, jaką sprawi widok przywróconych życiu ciał – "kości świeżych jak trawa" (Iz 66,14). Wizja Ezechiela, zapowiadając "otwarcie grobów" i zmartwychwstanie, nie odwołuje się do obrazu Sądu Ostatecznego, ale do optymistycznej obietnicy eschatologicznej – nagrody przygotowanej dla ludu bożego.

Niżej, w predelli sportretowany został Georg Gomolcke (1571-1620), wrocławski karczmarz, jego żona Martha Schubert vel Schubart (zm. po 1620) – pochodząca zapewne z tej samej rodziny, co żona Antona Schatztaga +1625 (Muzeum Narodowe we Wrocławiu) – a także ich dwóch synów i cztery córki w różnym wieku. Za klęczącymi widać monumentalne wnętrze świątyni Salomona z dwoma słupami-kolumnami wolnostojącymi przed arką-ołtarzem z krucyfiksem (por. epitafium Benedikta Distlera +1576, Muzeum Narodowe we Wrocławiu). Motywy starotestamentowe malowideł epitafium poświadczają jedność przesłania obu ksiąg Pisma Świętego, co sygnalizowały zwykle figury Mojżesza i św. Jana Chrzciciela.

Przy znacznym stopniu zniszczenia warstw malarskich i przemalowaniach trudno ocenić pierwotne walory dzieła (zmienione kontrasty i barwy, partiami ograniczone do martwych tonów, sporo rekonstrukcji konserwatorskich), a trudność stanowi też identyfikacja poszczególnych motywów. Nieźle czytelna jest dobrze osadzona w przestrzeni postać samego proroka w czerwonej sukni, zdającego się stąpać po kościach i ciałach zmarłych, ale w modlitewnej kontemplacji zwróconego raczej ku wyłaniącemu się z chmur Bogu, niż obserwującego zmartwychwstanie zmarłych (zapewne echo graficznych ujęć Joosta Ammana, 1564 lub Maertena de Vos, 1581). Atrakcyjny malarsko temat (odwrócenie motywu transi) łączy w celowo stłoczonej, czy wręcz splątanej, kompozycji głównego planu urodziwe zapewne dawniej akty z makabrycznymi wizjami rozkładu (szkielety, czaszki, bezwładne ciała, całuny), a "żywe szkielety" wykazują podobną aktywność jak ci, którzy odzyskali już ducha. Z pejzażu w tle najbardziej czytelne pozostają dziś bliki świateł w listowiu drzew i na chmurach, ale widać też wzniesienia na horyzoncie.

Wackernagel (1898) połączył sygnaturę na obrazie z nazwiskiem Petera Schmidta, czego nie zaakceptowali Burgemeister i Grundmann (1933), uznając, że wiązany monogram w zakończeniu inskrypcji musi wskazywać na wrocławskiego kaligrafa, choć inicjałów takich nie miał żaden ze znanych nam dzisiaj. Bimler nie podziela tych wątpliwości dotyczących miejsca sygnatury, a jako kontrprzykład podważający ich wątpliwość wskazuje monogram malarza Georga Freiburga, umieszczony na fryzie epitafium Kaspara Starkera (+1588, Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu). Autorstwo Petera Schmidta przyjmują Steinborn (1967) oraz Oszczanowski i Gromadzki (1995). Stan zachowania obrazu utrudnia jednak porównania z innymi, nielicznymi pracami Schmidta. Niezbyt poprawna anatomicznie, skręcona postać siedząca po prawej u dołu i duża, gładka płaszczyzna oświetlonej draperii na kolanie Ezechiela przypominają efekty znane z wcześniejszych rysunków Petera Schmidta.

Motyw czterech dmących wiatrów pojawia się m.in. w analogicznej, choć kompozycyjnie odmiennej Wizji Ezechiela w epitafium Davida Kretschmera w Lubinie (1633 – zob. Steinborn 1969), przywoływany dość powszechnie za sugestią biblijnych drzeworytów jako znak "dosłowności" – ścisłego podążania przez malarza i jego obrazu za tekstem Pisma Świętego.

Rzeźby figuralne obramienia wykazują podobieństwo do figur w epitafium Antona Schatztaga (ok. 1615, Muzeum Narodowe we Wrocławiu). Kręconym kolumnom oplecionym winoroślą, znanym z wcześniejszych wrocławskich epitafiów (m.in. Kaspara Starkera +1588, Krebitza, ok. 1614 i Schatztaga) towarzyszy ornament małżowinowy, bardziej stylistycznie zaawansowany niż w dziełach wymienionych. Oszczanowski (Legnica 2001) uważa autora snycerki za twórczego kontynuatora osiągnięć Geerta Hendrika.

Epitafium Gomolckego powstało zapewne bezpośrednio po śmierci Georga w 1620 roku. Data śmierci jego żony nie została w inskrypcji uzupełniona.
[Marek Pierzchała]

osoba przedstawiona: Gomolcke, Georg (1571-1620) – mieszczanin wrocławski Gomolcke, Martha z domu Schubert (?-1620) – mieszczka wrocławska

słowa kluczowe: akt  |  alegoria  |  anioł  |  Bóg Ojciec (Chrześcijaństwo)  |  Chrystus Zmartwychwstały  |  inskrypcja  |  Jezus Chrystus  |  kościół św. Barbary (Wrocław) (dawna lokalizacja)  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  malarstwo religijne  |  malarstwo śląskie  |  motyw architektoniczny  |  muszla  |  Nadzieja (personifikacja)  |  ornament  |  ornament małżowinowo-chrząstkowy  |  prorok Ezechiel (Biblia)  |  Suche kości stają się ciałami (Wizja Wysuszonych Kości; Wizje Ezechiela; Księga Ezechiela)  |  szkielet / kościotrup  |  śmierć  |  Świątynia Salomona / Pierwsza Świątynia  |  tematyka biblijna  |  tematyka religijna  |  Wiara (personifikacja)  |  wiatr  |  winorośl (roślina)  |  wizja  |  Wizja Wysuszonych Kości, Ez 37, 1-10 (Wizje Ezechiela; Księga Ezechiela; prorocy; Stary Testament; Biblia)  |  wskrzeszenie  |  Zmartwychwstanie: duch tchnięty w ciała (Wizja wysuszonych kości; Wizje Ezechiela; Księga Ezechiela)