Witraż złożony z dwóch części: Pielgrzym i Anioł z herbem

Witraże Wędrujący pielgrzym (górny) i Anioł z tarczą herbową (dolny), pochodzące z różnych ośrodków sztuki witrażowej i powstałe w różnym czasie, zostały wtórnie oprawione w jedną kwaterę okienną po 1890 roku. Takie "składanie" fragmentów witraży i komponowanie ich w oszkleniu geometrycznym (gomółkowym, "w plaster miodu" lub w innym) imitującym oszklenia z epoki było zabiegiem stosowanym powszechnie do celów ekspozycyjnych w 4. ćwierci XIX wieku.

a. Wędrujący pielgrzym, Niemcy, Stendal, po 1432
W prostokątnej kwaterze wypełnionej oszkleniem "w plaster miodu" mniejsza, zamknięta półkoliście kwatera średniowieczna. W centrum średniowiecznego witrażu przedstawiona postać pielgrzyma w fioletowobrunatnej szacie i w jasnym kapeluszu z muszlą, który wspiera się na toczonej lasce. W tle widoczny pagórkowaty pejzaż z maczugowatym drzewem w kolorze ciemnożółtym. W lewym dolnym rogu fragment architektonicznej dekoracji maswerkowej w żółtym kolorze, umieszczony wtórnie. Tło z szafirowego szkła, wypełnione ornamentem negatywowych strzępiastych liści.

Witraż gotycki pierwotnie znajdował się w oknie katedry św. Mikołaja w Stendal. W dziesięciu kwaterach tego okna przedstawiono pielgrzymów, podążających do grobu św. Jakuba w Composteli. Cztery z tych oryginalnych średniowiecznych kwater zostały zastąpione kopiami podczas odnawiania witraży w latach 60. XIX wieku.

b. Anioł z tarczą herbową, Niemcy, Nadrenia, Kolonia, 1518
W prostokątnym polu obrazowym klęczący anioł z rozpostartymi skrzydłami. W prawej ręce trzyma szarfę z zawieszonym na niej prostokątnym szyldem z napisem i z datą, lewą opiera na tarczy herbowej, podzielonej pionowo na dwa pola. W lewym polu tarczy czarny dwugłowy orzeł na złotym tle, w prawym – u góry trzy złote gwiazdy na szafirowym tle, u dołu purpurowa lilia na złotym tle. Tło tarcz herbowych pokryte stylizowaną dekoracją floralną w postaci wolutowych wici astwerku. Anioł, malowany en grisaille, w białej fałdzistej szacie klęczy na tle purpurowej adamaszkowej tkaniny ze złotym (żółć w kilku odcieniach) kameryzowanym szlakiem na górze. Na ziemi, malowane en grisaille, naturalistycznie przedstawione kępki trawy i małych roślin (m.in. babka lancetowata).

W partii szyldu znaczne ubytki szkła utrudniają odczytanie napisu o kroju neogotyckim: […]endus i[…]o / […]er d[…]s do[…] / nus abbas / […] eri sancti / […]ni me fie / […..] 1518. W inwentarzu Kirchliche Altertümer napis cytowany jest z większą liczbą słów i z rozszerzonymi suspensjami: (Rever) endus in Christo / (Pat)er dominus dominus / […]cius abbas / (Monast)erii Sancti / […]ni me fie / […]ri fecit 1518.

Witraż stanowił parę do zaginionej kwatery witrażowej o podobnych pierwotnych wymiarach 87 x 73 cm, z przedstawieniem klęczącego opata w ornacie, z pastorałem, ze złożonymi do modlitwy rękami. Obok znajdował się herb opacki: w tarczy podzielonej poziomo na dwa pola u góry trzy złote gwiazdy na szafirowym tle, u dołu purpurowa lilia na złotym tle. Tarczę z herbem opata i po lewej herbem miasta (?) trzyma anioł na zachowanym witrażu.

Najbliższe analogie widoczne są w witrażach z kościoła św. Piotra w Kolonii, należących do największych osiągnięć niemieckiego malarstwa witrażowego: Ukrzyżowanie (1528), Zdjęcie z krzyża (około 1528), Pokłon Trzech Króli i Pasterzy (około 1530), zobacz Scholz 2007. Podobieństwa widoczne są w sposobie malowania postaci (twarze, dłonie), kształtowania draperii, przedstawienia drobnych roślin na ziemi, kroju liter w napisach. Zobacz też Lymant 1982.
[Elżbieta Gajewska-Prorok]

słowa kluczowe: anioł  |  dekoracja architektoniczna  |  dekoracja roślinna  |  drzewo  |  dwugłowy orzeł  |  gwiazda  |  herb  |  kapelusz  |  katedra św. Mikołaja w Stendalu (dawna lokalizacja)  |  kij pielgrzymi  |  liść  |  Minutoli, Aleksander von (1806-1887) – prawnik, artysta i kolekcjoner  |  muszla  |  Muzeum Starożytności Śląskich (Wrocław) / Museum Schlesischer Altertümer (Breslau)  |  pejzaż / krajobraz  |  pielgrzym  |  roślina  |  rzemiosło artystyczne (dziedzina działalności)  |  skrzydła  |  szarfa  |  szkło  |  Śląskie Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytności (Wrocław) / Schlesisches Museum für Kunstgewerbe und Altertümer (Breslau)  |  średniowiecze  |  tarcza herbowa (heraldyka)  |  trawa (roślina)  |  witrażownictwo (dziedzina działalności)