Stolik

Stolik o konstrukcji oskrzyniowej, przykryty prostokątnym blatem, wsparty na czterech toczonych nogach.

Nogi odchylone na zewnątrz, o przekroju kolistym, w dolnej części zakończone kostkowymi stopami, pokryte motywem inkrustowanych gwiazd, w górnej części przechodzące w nogi graniaste i zespolone z oskrzynieniem. W połowie wysokości nogi dekorowane kostkami, do których przytwierdzono dużą prostokątną półkę z prostym brzegiem inkrustowanym ornamentem geometrycznym. Niskie oskrzynienie stołu w formie wąskich listew zdobionych małymi inkrustowanymi sześcioramiennymi gwiazdami. W miejscach łączenia się oskrzyni z nogami stołu zamontowano schodkowo wycięte listwy zdobione inkrustacją i intarsją o motywach geometrycznych z kostkami hebanowymi. Drewniany blat wystający poza oskrzynienie, z brzegiem w formie doklejonej listwy z intarsją żyłkową. Powierzchnia blatu wypełniona dekoracją wykonaną w technice intarsji i inkrustacji w następującym układzie: centralnie umieszczone rombowe pole, w które wpisany jest prostokąt wypełniony gwiazdkami, flankowane jest w narożach dużymi sześcioramiennymi gwiazdami i kolistymi polami różnej wielkości, a przy brzegach blatu występuje wydzielona bordiura z motywem roślinnym i czteroramiennej gwiazdki w narożnikach. Półka zdobiona podobnie jak blat, ale w innym układzie: w dużym prostokątnym polu wydzielonym ornamentem geometrycznym umieszczono pośrodku sześcioramienny kwiat, a po jego obu stronach – po jednej sześcioramiennej gwieździe. Na wewnętrznej stronie blatu zachowany odręczny napis: X X 2 7.

Stolik w stylu mauretańskim (czasami zwany otomańskim), który rozwijał się we wschodnich regionach wybrzeża Morza Śródziemnego, głównie na odcinku od Turcji do Egiptu (czasami także w Syrii). Styl ten najmodniejszy stał się w Europie w końcu XIX wieku, ale jego wpływy w kulturze europejskiej widoczne są już od średniowiecza.

Mauretański styl najwcześniej objawił się w Hiszpanii, okupowanej przez Arabów od VIII do XVII wieku, w połączeniu motywów europejskich z arabskimi, zwane mudéjar. W meblarstwie objawiał się poprzez kompilację architektonicznych form zachodnich (np. greckich) i mauretańskich, takich jak: plecionka, maureski, ozdobne napisy arabskie i stylizowane przedstawienia zwierząt. Styl ten przetrwał nawet po wypędzeniu Arabów z Hiszpanii w 1609 roku. Meble wytwarzano wówczas głównie z orzecha i bardzo bogato inkrustowano kością słoniową, wykorzystując technikę popularną na Bliskim Wschodzie – granos de trigo, inaczej taracea. Polegała na układaniu i naklejaniu w wyciętych w masywie drewna wgłębieniach ornamentów wykonanych z kości lub masy perłowej (w Europie technikę tę nazywano certosina). Stosowanie tej metody zdobniczej było charakterystyczne nie tylko dla stylu mudéjar, lecz także dla stolarstwa innych krajów Bliskiego Wschodu. Podobne, bardzo obficie dekorowane tą techniką sprzęty wykonywano aż do początku XX wieku (zobacz: M. Korżel-Kraśna, Meble i orient, Wrocław 2014, s. 10).

W drugiej połowie XIX wieku architekci i projektanci wyposażali wnętrza w stylu mauretańskim. Wynikało to z wielkiej fascynacji Orientem, także tym bliskowschodnim, w epoce historyzmu. Najbardziej znanym przykładem wpływu stylu mauretańskiego na europejską kulturę jest pałac w Cannstatt w Stuttgarcie wzniesiony w latach 1846-1866 (zobacz: M. Korżel-Kraśna, Rewolucja w sypialni. Łóżka w XIX wieku, Wrocław 2018, s. 108, 111).

W meblach otomańskich z końca XIX i początku XX wieku, tak jak w opisywanym stoliku, wykorzystywano wiele gatunków drewna, ale głównym podłożem było drewno oliwne. Do inkrustacji stosowano przede wszystkim kość słoniową, a czasami także macicę perłową. W dekoracji występowała plejada form geometrycznych, gwiazd oraz stylizowanych i uproszczonych motywów roślinnych, które gęsto pokrywały zdobione powierzchnie, w myśl zasady horror vacui. Kształty i motywy zdobnicze zbliżone do tych, które widoczne są na zabytku wrocławskim (toczone nogi, półka oraz charakterystyczna schodkowa dekoracja pod narożami oskrzynienia, zwana merhaby), występują na dwóch stołach mauretańskich powstałych około 1900 roku, publikowanych w: C. Payne, European Furniture of the 19th Century, Suffolk 2013, s. 534, 536.
[Małgorzata Korżel-Kraśna]

słowa kluczowe: dekoracja geometryczna  |  dekoracja orientalna  |  gwiazda  |  meblarstwo (dziedzina działalności)  |  styl neomauretański / styl mauretański