Ozdobny grzebień-diadem

Grzebień-diadem był popularną, szczególnie w epoce empire (początek XIX wieku), ozdobą damskich, wysokich fryzur, wzorowanych na fryzurach Rzymianek z okresu wczesnego cesarstwa, początkowo wytwarzaną z drogocennych kruszców: złota, srebra, kości słoniowej. Materiały te kojarzono z tradycyjną formą diademów – ozdobnych opasek z tkaniny lub szlachetnego metalu, wysadzanych kamieniami szlachetnymi, perłami czy gemmami, noszonymi w starożytności i średniowieczu jako oznaki władzy cesarskiej, królewskiej, kapłańskiej. Dzięki postępowi w technologii odlewania żeliwa oraz modzie na tańszą biżuterię wykonaną z tego materiału, będącą w Prusach wyrazem postawy patriotycznej, zrezygnowano z kosztownej biżuterii na rzecz żeliwnej. Na pierścieniach i medalionach pojawiło sie wtedy znane hasło: Gold gab ich für Eisen (złoto dałam za żelazo). Powszechnie podziwianym wzorem skromności i patriotyzmu wyrażanego wyzbywaniem się drogocennych precjozów na potrzeby zubożałego w wojnach napoleońskich państwa była królowa pruska Luiza. Ona też dała damom przykład, zakupując i używając tańszej biżuterii żeliwnej. Jej noszenie po śmierci uwielbianej królowej w 1810 roku było wyrazem żałoby narodowej (między innymi medaliony i krzyże z portretem królowej projektu Leonarda Poscha).

Diadem jest wyjątkowo delikatnym, niedużym wyrobem świadczącym o doprowadzeniu technologii odlewu żeliwnego do perfekcji. Misterna konstrukcja diademu związana jest z półkolistą obręczą długiego grzebienia skierowanego do wnętrza. Główną ozdoba jest pięć sterczyn w formie ażurowych siedmiolistnych rozet zwieńczonych stylizowanymi palmetami. Wnętrza tych ostatnich wypełnia neogotycki maswerk – ażurowe wypełnienie składające się z trójliści, ostrołuków i tak zwanych rybich pęcherzy wzorowanych na podziałach okien gotyckich. Stylizowane formy neogotyckie stają się modne w biżuterii i galanterii żeliwnej w latach 1820-1830.
[Iwona Gołaj, Grzegorz Wojturski]

słowa kluczowe: biżuteria (akcesorium ubioru)  |  Luiza Meklemburg-Strelitz (Luiza Pruska; 1776-1810) – królowa Prus  |  maswerk (ornament)  |  neogotyk  |  rozeta (motyw dekoracyjny)  |  rzemiosło artystyczne (dziedzina działalności)