Puchar, tzw. Pucharek św. Jadwigi Śląskiej

Cylindryczny puchar z esowatym uchem i pokrywą na zawiasie. Stopa, cokół, opaska pod wylewem i sam rozszerzający się lekko ku górze wylew są ozdobione bogatą dekoracją o motywach maszkaronów, ptaków, półksiężyców, nagich postaci męskich i kobiecych oraz ornamentu wstęgowo-cęgowego, wykonaną w technice odlewania i trawienia. Część środkowa naczynia ażurowa, wykonana ze srebrnego filigranu z motywem kół i rozetek z kulkami w punktach połączeń. Pokrywa z puklowanym zwieńczeniem zdobiona ornamentem wstęgowo-cęgowym z wicią roślinną w tle. Uchwyt pokrywy przy zawiasie z motywem hermy w płytkiej arkadzie. Wnętrze pokrywy ozdobione trawioną maureską.Wewnętrzny wkład w formie cylindra z dmuchanego szkła, połączonego z cokołem i wylewem za pomocą jasnoszarego spoiwa. Na spodzie dna pucharu umieszczona jest, wykonana gotycką minuskułą, data: MCCXXXVII.
Znak mistrzowski w formie gmerku o kształcie kotwicy.

Po raz pierwszy wzmiankowany w osiemnastowiecznych opisach Wrocławia jako znajdujący się w kaplicy ratuszowej. Nie wyjaśniają one jednak wcześniejszego pochodzenia naczynia ani też jego związku z osobą św. Jadwigi. W drugiej połowie XIX w. trafił do nowo powstałego Muzeum Starożytności Śląskich. Srebrna oprawa stanowiła prawdopodobnie od początku całość ze szklanym cylindrem i zapewne oba elementy powstały w drugiej połowie XVI w., na co wskazuje renesansowa stylistyka i konstrukcja pucharu. Znanych jest kilka pucharów podobnego typu. Na uwagę zasługują zwłaszcza dwa naczynia z lat 1565-1570, ze zbiorów kremlowskich w Moskwie, oba autorstwa augsburskiego złotnika Abrahama I Lottera. Wykazują one uderzające podobieństwo do pucharu wrocławskiego – obejmujące projekt całości, ornamentykę i szczegóły techniki wykonania.

Znak mistrzowski w formie gmerku o kształcie kotwicy nie występuje wśród znaków złotników augsburskich. Podobnie znak miejski przypomina znaki z lat 1565- 1570, nie ma jednak ścisłego odpowiednika, co skłaniało już naukowców niemieckich do przypuszczeń o jego nieautentyczności; konstatację tę można dziś potwierdzić – znaki "sfabrykowano" w czasach późniejszych. Data: 1237 wykonana wypukle w technice trawienia na gotowym już dnie naczynia (widoczne ślady zabezpieczenia przed wytrawieniem powierzchni, na której znajdują się znaki: miejski i mistrzowski). Sama data mieści się w czasie życia św. Jadwigi, nie można jednak ustalić, do jakiego konkretnie wydarzenia miałaby się odnosić.

Wszystko to skłania do wniosku, że mamy do czynienia z oryginalnym szesnastowiecznym wyrobem augsburskim, prawdopodobnie dziełem Lottera, pierwotnie jednak niesygnowanym (np. w związku z pracą na konkretne, indywidualne zlecenie, bez konieczności poddawania przedmiotu systemowi kontroli miejskiej). W późniejszym czasie, dla potwierdzenia pochodzenia i wartości pucharu, "wzbogacono" go naśladownictwem cechy augsburskiej oraz spreparowanym znakiem "nieznanego Mistrza". Podobnie, chcąc nadać naczyniu walor wyjątkowy, zmistyfikowano jego związek ze św. Jadwigą, czemu służyło umieszczenie na dnie trzynastowiecznej daty. Działania te miały być może związek z silnymi w tym okresie staraniami o historyczną legitymizację i podkreślenie rangi Rady Miejskiej Wrocławia.
[Jacek Witecki]

słowa kluczowe: ażur (motyw dekoracyjny)  |  herma  |  kobieta  |  maszkaron (motyw dekoracyjny)  |  maureska (ornament)  |  mężczyzna  |  ornament wstęgowo-cęgowy  |  półksiężyc  |  ptak  |  renesans  |  rozeta (motyw dekoracyjny)  |  św. Jadwiga  |  wić roślinna (ornament)  |  złotnictwo