Epitafium Franza Fischera

W muzealnej galerii prezentujemy tylko obraz z epitafium Franza Fischera (1548-1611), zachowanego częściowo i tylko we fragmentach (oprócz malowanej tablicy środkowa i górna część edikulowego, architektonicznego obramienia o ciężkich formach, osobno - metalowa, malowana tablica inskrypcyjna i ornamentalno-kaligraficzny niewielki fragment dolnego fartucha). Inskrypcja na blasze znajdowała się pierwotnie na snycerskiej podwieszce obramienia, być może zastępując starszy napis. Towarzyszący tekstowi monogram CR wskazuje na wrocławskiego kaligrafa Caspara Raucha (por. m.in. epitafium Josefa Rindfleischa +1598 i Niclasa Hartlieba z 1600 roku – oba w Muzeum Narodowym we Wrocławiu). Fundatorem epitafium był Samuel Zetsch, którego nazwisko utrwalono w tekście inskrypcji wraz z jedynymi znanymi informacjami na temat rodziny Fischerów.

Pod krucyfiksem klęczą Franz Fischer, jego dwaj nieznani z imienia synowie (zmarły w dzieciństwie i dorosły) oraz żona – Maria Ebert. Synowi towarzyszy herb z motywem schwytanej ryby. Motyw zmarłych pod krucyfiksem to wiodące przedstawienie obrazowych epitafiów protestanckich, propagowane na stronach tutułowych wittenberskich wydań Pisma Świętego w tłumaczeniu Lutra, jako najbardziej lapidarne obrazowe ujęcie idei zawierzenia łasce płynącej z ofiary krzyżowej Chrystusa. Tło tworzy urozmaicony krajobraz z pieszymi wędrowcami, źródłem i strumieniem wody żywej (za krucyfiksem), mostkiem i schodami prowadzącymi między skały po prawej, kaplicą-świątynią wśród drzew na wzgórzu po lewej oraz z dalekim miastem.

Steinborn (1967) zidentyfikowała dzieło jako epitafium Fischera z kościoła św. Marii Magdaleny opierając się na informacjach inwentarza Burgemeistra i Grundmanna (1933) oraz interpretując jako mówiące motywy z herbu. Zwróciła uwagę na wysoki poziom artystyczny wizerunków zmarłych (zwłaszcza znakomity portret dorosłego syna), twierdząc, że jest to ogólniejsza, progresywna cecha śląskiego malarstwa w początkach XVII wieku. Stopień zaawansowania stylistycznego pejzażu oceniła jednak dość nisko, uznając, że świadectwem wyjścia poza założenia malarstwa renesansowego są jedynie niektóre efekty barwne i charakterystyczne motywy pejzażowe. W interpretacji treści podkreśliła rolę inskrypcji w obramieniu komentującej mękę Zbawiciela formułą "śmierć Chrystusa bramą życia" oraz posłużenie się schematem edikuli-portalu jako odpowiednikiem "bramy wiodącej na tamten świat". Sygnaturę na obrazie odczytała niewłaściwie jako A. Cempt, z datą 1605.

Pierzchała (1990) skorygował odczytanie sygnatury jako AHempel 1615 i wskazał jako twórcę malowidła Andreasa Hempla, wrocławskiego malarza wcześniej nieznanego z obrazów tablicowych. W motywach pejzażowych wskazał inspirację współczesnymi, nowatorskimi wówczas krajobrazami Pietera Stevensa, czynnego w latach 1590-1624 w Pradze, którego kopozycje były dostępne w postaci rycin Aegidiusa Sadelera, m.in. jako "Vestigi della antichita di Roma, Tivoli etc." (1606). Kompozycja krajobrazu w epitafium nawiązuje być może do popularnego humanistycznego typu ikonograficznego dróg życia, z których dolna wiedzie w prawo, między skalne rozpadliny, na zatracenie, a górna – w lewo, do świątyni wiecznej szczęśliwości.

Tylicki (2000) zestawił wizerunek Ukrzyżowanego z podobnym, lecz znacznie większym na obrazie Adoracja krucyfiksu przez dwie gałęzie zakonu benedyktyńskiego (1634) autorstwa Bartholomaeusa Strobla młodszego w kościele św. Jakuba w Toruniu, podkreślając wyraźnie lepsze u Hempla opanowanie anatomii aktu. Zaugerował możliwość bezpośredniego odziałania pracy Hempla, ale też wskazał na wspólne zapewne wzory graficzne: Trzy krzyże Crispijna van de Passe starszego oraz Ukrzyżowanie Antona II Wierixa. Wyobrażenie Chrystusa, bardzo bliskie temu ujęciu (charakterystyczne, jakby błogosławiące dłonie) pojawia się na Ukrzyżowaniu z Marią, Janem i św. Marią Magdaleną (początek XVII wieku – oferta antykwariatu "Connaisseur" w Warszawie, wrzesień 2001), oraz np. w okazałym wrocławskim Ukrzyżowaniu z 1619 roku fundacji kanonika Nicolausa Troilo, ze zbiorów Muzeum Archdiecezjalnego we Wrocławiu, eksponowanym obecnie w kościele Najświętszej Marii Panny na Piasku.
[Marek Pierzchała]

osoba przedstawiona: Fischer, Franz (1548-1611) – mieszczanin wrocławski Fischer, Maria z domu Ebert (1550-1617) – żona Franza Fischera

słowa kluczowe: anioł  |  Chrystus na krzyżu (Ukrzyżowanie Chrystusa; Pasja Chrystusa; Nowy Testament)  |  Chrystus Ukrzyżowany  |  droga  |  dziecko  |  Fischer (herb)  |  inskrypcja  |  jaskinia / grota  |  Jerozolima (Izrael)  |  kościół św. Marii Magdaleny (Wrocław) (dawna lokalizacja)  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  mężczyzna  |  miasto  |  most (archit.)  |  motyw architektoniczny  |  ornament zwijany  |  pejzaż / krajobraz  |  podróż  |  portret dziecka  |  portret kobiecy  |  portret męski  |  portret zbiorowy  |  rodzina  |  świątynia antyczna (archit.)  |  woda