Pierwszy upadek Chrystusa pod krzyżem

Chrystus w jasnoczerwonej szacie upada pod ciężarem krzyża wspierając się dłonią o ziemię. Przed nim okryta obfitym błękitnym płaszczem przyklęka rozkładając ramiona Maria. Za nią stoi płaczący św. Jan (czerwień i zieleń) i klęczy zalewając się łzami Maria Magdalena (złocistougrowa suknia). Zza krzyża wychylają się dwaj oprawcy wznosząc pałki do ciosów, ktoś niesie drabinę, ktoś kosz z narzędziami. W dość płytkim planie pejzażowym wyznaczonym przez zbocze góry po lewej widać tłumny pochód niosących włócznie, znak legionu i sztandar żołnierzy z konnym dowódcą w turbanie. Nad Chrystusem dwaj złoczyńcy są właśnie doprowadzani na miejsce kaźni, gdzie ich oprawcy z łopatą i siekierą ustawiają już słupy. Wyżej znad ciemnoszarych obłoków trzy anioły przyglądają się scenie.

Kompozycja i tematyka obrazu są efektem połączenia na jednym płótnie dwóch różnych scen opracowanych przez Willmanna na potrzeby Krzeszowskiego modlitewnika pasyjnego, przy zachowaniu zasadniczej konstrukcji z Upadku, a z dodaniem grupy trzech osób Spotkania Chrystusa z Marią. W tej części Willmann nie sięgnął już do szkicu i grafiki, a efektownie ujęta, okryta obszernym jasnoniebieskim płaszczem Maria stała się właściwie dominującym motywem, wyłamując się kontrastową plamą jasnego błękitu z ogólnej kolorystyki malowidła.

Należałoby zwrócić uwagę, że dwie sceny stopione w jednym obrazie stacji Drogi krzyżowej należy potraktować jako przesłankę oznaczającą, że w kalwarii kaplic było mniej niż 32, sygnalizowane koncepcją i rycinami Modlitewnika. Bardzo charakterystyczne jest również to, że Willmann zrezygnował z wprowadzenia do tła motywów miejskiej architektury Jerozolimy. We wszystkich czterech zachowanych obrazach cyklu scenerię określa jedynie nagie wzgórze Golgoty, co mogło korespondować z bliskim sąsiedztwem wszystkich jego płócien w ramach założenia kalwaryjnego. Klęczący półnagi oprawca wbija czwarty gwóźdź w stopę Chrystusa na krzyżu leżącym na ziemi. Przy nim pośrodku stoi jego towarzysz w białej, rozchylonej na piersiach koszuli, zwijając sznur. Z lewej, otoczeni żołnierzami, dwaj pozostali skazańcy przyglądają się męce ze spuszczonymi głowami, oczekując na swoją kolej. Na pierwszym planie z lewej, przycięta krawędzią kompozycji widoczna jest postać konnego dowódcy w turbanie, a obok niego ukazany bardziej od góry hełm z pióropuszem i ramiona stojącego obok żołnierza. Z prawej, nieco z boku tłumną scenę kaźni obserwuje grupa trzech Marii ze św. Janem. Maria Magdalena siedzi ocierając oczy, a między nią, a krzyżem leży na ziemi czaszka. Za tą grupą widać niewysokie urwisko ze złamanym drzewem, podświetlone w prześwicie zachodzącym słońcem pod gęstą mroczną zasłoną chmur.

Kompozycja dość luźno nawiązuje do szkicu i grafiki z Krzeszowskiego modlitewnika pasyjnego. Zasadnicza korekta to zmiana kierunku ułożenia krzyża – w obrazie głowa Chrystusa jest bliżej widza, w szkicu i grafice – jego nogi. Zlikwidowało to zbyt rodzajowy efekt odwracający uwagę od Chrystusa ku dynamicznej grupie oprawców i żołnierzy (dopiero w obrazie między nimi pojawiają się dwaj złoczyńcy), czemu służy też oświetlenie jaskrawym, scenicznym światłem obnażonego i wyprężonego ciała Zbawiciela. Z pierwszego plany usunięte zostały narzędzia oprawców, a z boku wprowadzono manierystycznie kadrowane przedstawienia konnego dowódcy i żołnierza, jako współświadków męki. Bardziej wyeksponowana została grupa Marii, Jana i św. Marii Magdaleny, a drzewo nad skarpą wyparło innych, przypadkowych świadków.

Obraz należy do grupy kilku płócien (znane cztery – trzy w MNWr, jedno w Ząbkowicach Śląskich) namalowanych przez Willmanna na potrzeby kalwarii w Krzeszowie, dla stacji znajdujących się pod dachem w obrębie klasztoru.
[Marek Pierzchała]

słowa kluczowe: anioł  |  Droga Krzyżowa (Sceny od pałacu Piłata do Golgoty; Pasja Chrystusa; Nowy Testament)  |  Dyzma (Biblia)  |  Gestas (Biblia)  |  klasztor Cystersów / Benedyktynów (Krzeszów) (dawna lokalizacja)  |  krzyż  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  malarstwo religijne  |  malarstwo śląskie  |  Maria / Najświętsza Maria Panna  |  płacz / opłakiwanie (czynność)  |  rzymski legionista / żołnierz rzymski  |  św. Jan Ewangelista (apostoł)  |  św. Maria Magdalena  |  Upadek Chrystusa pod krzyżem (Dźwiganie krzyża; Sceny od pałacu Piłata do Golgoty; Pasja Chrystusa; Nowy Testament)