Willmann, Michael Lucas Leopold (1630-1706)

Urodzony przed 27 września (data chrztu) 1630 roku w Królewcu, zmarły 26 sierpnia w 1706 roku w Lubiążu. Syn Petera Willmanna z Lubeki, malarza w Królewcu, u którego rozpoczął naukę. Dziesięciolecie 1650-1660 spędził w podróżach, podpatrując technikę mistrzów, poznając zbiory i gromadząc prototypa w Niderlandach, Gdańsku, Berlinie, Pradze. W tym okresie nie podjął systematycznego kształcenia ani nie odbył podróży artystycznej do Włoch, lecz pracował zarobkowo. W 1656, zapewne we Wrocławiu, po raz pierwszy nawiązał kontakt z opatem lubiąskich cystersów Arnoldem Freibergerem, malując na jego zamówienie kilka obrazów. W 1660 osiadł na stałe w Lubiążu. 29 września 1662 poślubił Helenę Reginę (zmarła 1711), wdowę po Christophie Liszce, z którą miał pięcioro dzieci. W 1663 dokonał konwersji u jezuitów w Kłodzku. Był członkiem kilku bractw religijnych.

Koncepcje artystyczne Willmanna kształtowały się pod wpływem malarstwa wielkich mistrzów północnych, Holendrów i Flamandów (Rembrandt, Rubens i Van Dyck), a także Włochów(Tycjan), Francuzów i Hiszpanów. Gromadzenie doświadczeń i wzorów, samodzielne ich przetwarzanie, kompilowanie fragmentów i poszczególnych motywów o zróżnicowanym wyrazie stylowym (od włoskiego renesansu przez niderlandzki i praski manieryzm po pełne spektrum sztuki barokowej) w naznaczone indywidualnym piętnem kompozycje było metodą twórczą wprawdzie eklektyczną, lecz całkowicie uprawnioną, a Willmann chciał być dzięki niej postrzegany jako "pictor doctus". Wierne powtórzenia kompozycji innych artystów, tak różnych jak Tintoretto, Rubens, Hondecoeter, d’Arthois czy Heintz, zdarzały się rzadko. Pracownia Willmanna realizowała głównie zamówienia cystersów, powstało w niej ok. 400 obrazów, rysunki i wzory dla grafiki książkowej oraz dewocyjnej (także płyty autorskie). Najwięcej prac wykonał dla klasztoru w Lubiążu (prócz cyklu martyriów apostołów obrazy ołtarzowe oraz freski w pałacu opackim) i w Krzeszowie (m.in. obrazy o tematyce pasyjnej, freski w kościele św. Józefa), pozostałe zamówienia pochodziły z opactw w Henrykowie, Kamieńcu Ząbkowickim, Jemielnicy i Sedlcu k. Kutnej Hory, kilka zaś obrazów namalował dla kościołów we Wrocławiu, w Legnicy, Jaworze i Otmuchowie. Zdecydowanie mniej liczne były prace dla zleceniodawców świeckich (rada miejska Wrocławia, Nostitzowie, elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm).

Willmann był autorem obrazów religijnych i mitologicznych, pejzaży ze sztafażem figuralnym i z motywami animalistycznymi, scen alegorycznych i kompozycji emblematycznych oraz portretów. Charakter jego koncepcji artystycznych zdominował na pół wieku kształt malarstwa na Śląsku oraz wpłynął na formowanie się ekspresyjnego nurtu w malarstwie Czech. Sprawność warsztatowa i wszechstronność techniczna, inwencja kompozycyjna, a przede wszystkim dyspozycyjność wobec nie tylko artystycznych, ale również teologicznych wymagań mecenasów sprawiły, że pracownia Willmanna niemal w pełni zaspokajała zapotrzebowanie śląskich i wielu czeskich klasztorów (liczbę Willmannowskich obrazów w Czechach szacuje się na ok. pięćdziesiąt). Malarstwo Willmanna splotło się mocno z dziejami śląskiej religijności w czasach baroku, tworząc plastyczne formuły propagowanego przez cystersów kultu Czternastu Wspomożycieli, Drogi Krzyżowej, Świętej Rodziny. Ten kierunek twórczości inspirowany był kontrreformacyjną aktywnością krzeszowskiego opata Bernharda Rosy i zwrócony ku szerokim rzeszom wiernych. Węższy krąg odbiorców stanowili zakonnicy, do nich kierowane były nauki ascetyczne i moralne obrazów powstałych np. dla klasztoru w Lubiążu (cykl męczeństw apostołów, pejzaże ze scenami ze Starego Testamentu, alegoryczno-emblematyczne obrazy i freski o motywach mitologicznych), ilustrujące uczony wykład o ideałach życia zakonnego. Dominacji treści duchowych, wibrujących mistycznymi emocjami, odpowiadała uciekająca od konkretności przedmiotu technika z impresyjnie rozedrganą materią plam barwnych i zwiewnymi laserunkami. Jego malarskie modi były jednak rozmaite, często pozostawiał znaczne partie jednolitego podmalowania decydujące o kolorystyce obrazu i rysunek kompozycji czernił, niekiedy dodawał dynamizujące powierzchnią płótna ostatnie pociągnięcia na gotowej już pracy. Grubo, po rembrandtowsku nakładał gęste farby, uzyskując chropowatość powierzchni i intensywne efekty światła lub lekkimi laserunkami szukał po tycjanowsku ostatecznej formy, wywołując efekt ruchliwej nieokreśloności kształtów. Karnacjom nadawał czasem porcelanową gładkość, częściej ujawniał organiczną żywotność pulsującej pod skórą krwi.

W warsztacie Willmanna ukształtowały się osobowości artystyczne jego syna Michaela (1669-1706), córki Anny Elisabeth (1665 - po 1730), pasierba, współpracownika i późniejszego spadkobiercy pracowni Johanna Christopha Liški (ok. 1650-1712), wnuka Georga Wilhelma Neunhertza (1689-1749), który podtrzymał istnienie willmannowskiego warsztatu do początku lat dwudziestych XVIII wieku, a także współpracującego z mistrzem po 1698 wrocławianina Johanna Jacoba Eybelwiesera (ok. 1667-1744) i głogowianina Johanna Kretschmera (czynnego w pierwszym dwudziestoleciu XVIII wieku).
Przemyślane formuły ikonograficzne upowszechniała grafika i powtórzenia warsztatowe. Do willmannowskich wzorów odwoływali się liczni działający na Śląsku malarze: Karl Dankwart,
Johann Georg Thomschansky, Johann Franz de Backer, Johann Franz Hoffmann, Philip Christian Bentum, Johann Heinrich Kynast, Felderowie, Bernhard Krause, a refleksy jego koncepcji odnaleźć można u mistrzów czeskich i austriackich (np.: Johann Michael Rottmayr, Peter Brandl, Václav Vavcinec Reiner, Jacob Anton Pink, Franz Xaver Wagenschön).
[Marek Pierzchała]

słowniki wzorcowe i inne

GND ULAN VIAF