Strącenie aniołów

Diabeł (dosł. oszczerca) nie występuje prawie w Starym Testamencie. Znamienne, że dopiero na końcu Pisma Świętego objaśniono jego pochodzenie. W Apokalipsie wąż z Księgi Rodzaju zidentyfikowany zostaje jako szatan i tam dowiadujemy się o upadku zbuntowanych aniołów, strąconych w czeluść piekła. Pierwszy akt braku posłuszeństwa wobec Stwórcy był ważnym tematem w sztuce, szczególnie w okresie kontrreformacji. W Rzymie freski o tej tematyce malowali liczni artyści baroku, w tym Giovanni Battista Gaulli, zwany il Baciccia (1639-1709).
Owal niesymetrycznie wpisany w prostokąt architektury otwiera widok na niebo z umieszczonym u góry źródłem światła w postaci inicjałów IHS w glorii. Wokół anioły, z wyróżniającym się pośrodku czerwoną szatą Archaniołem Michałem, patrzą w dół na kłębiące się ciała strącanych z niebios buntowników o ciemniejszych karnacjach. Po bokach obserwują tę dramatyczną scenę święci, w tym Ojcowie Kościoła, Trzej Królowie i mistycy.

Bliski omawianemu obrazowi stylem i kompozycją jest datowany na rok 1679 szkic Baciccii do iluzjonistycznego fresku w rzymskim kościele jezuitów Il Gesu (obecnie w Galerii Palazzo Spada). W tym czasie przez pięć lat uczniem Baciccii był syn tyrolskiego piekarza osiadłego w Neapolu – Martin Hohenberg, znany jako Martino Altomonte, jako że zitalianizował swoje imię i nazwisko. Później kształcił się u Carla Maratty oraz w rzymskiej Akademii św. Łukasza. W 1684 roku powołany został do Warszawy na dwór Jana III Sobieskiego. Po śmierci króla osiadł ok. 1700 roku w Wiedniu i w 1707 został nauczycielem w tamtejszej Akademii. Ten autor znakomitych fresków, m.in. w wiedeńskim Belwederze (1716), oraz obrazów kościelnych uważany jest obok Rottmayra za założyciela austriackiej szkoły malarstwa.

Obraz malowany szkicowo alla prima na czerwonej zaprawie ma charakter projektu przedkładanego do oceny zleceniodawcy. Przypuszczalnie był nim wrocławski biskup Franciszek Ludwik von Neuburg, który w latach 1716-24 wystawił sobie we Wrocławiu przy katedrze kaplicę grobową według projektu Johanna Bernharda Fischera von Erlach. Architekt wpłynął zapewne na wybór do realizacji w kopule kaplicy bliższego jego upodobaniom dzieła Carla Carlonego, a nie Altomontego.
[Beata Lejman]

słowa kluczowe: anioł  |  Archanioł Michał  |  IHS (Iesus Hominum Salvator) (Litery i monogramy – symbole Chrystusa; Symbole i prefiguracje Chrystusa)  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  malarstwo austriackie  |  malarstwo włoskie  |  św. Ambroży (ca 339-397)  |  trzej królowie / trzej mędrcy (Biblia)