Św. Hieronim

Św. Hieronim ze Strydonu (ok. 347–420), ojciec i doktor Kościoła, tłumacz i egzegeta. Jego łaciński przekład Biblii (Wulgata) był oficjalnym tekstem Pisma Świętego w kościele katolickim, co zatwierdził dekret soboru trydenckiego (1546). Od 373 r., z kilkuletnią przerwą, wiódł żywot pustelnika pod Chalcis k. Antiochii, a następnie w Betlejem. Ukazany ze swymi najczęstszymi atrybutami: księgą, czaszką, trąbą Sądu Ostatecznego oraz lwem, którego – jak podaje "Złota legenda" – wyleczył i oswoił.

Malując całopostaciowy wizerunek św. Hieronima czerpał Willmann inspirację może z Van Dycka (ok. 1618, Drezno, Gemäldegalerie; wersje m.in. w zbiorach zamku Vaduz i w Rotterdamie), a może z Rubensa (ok. 1615-1617 – Drezno, Gemäldegalerie). Posągową, herkulejską postać umieścił malarz w "pustynnym" pejzażu – pod drzewem, z dala od ludzkich siedzib, jako słuchającego boskiego natchnienia (światło i trąba wyłaniające się spośród chmur) przy pracy nad tekstem. Za nim leży lew – atrybut świętego.

Kilkakrotnie tworzył Willmann inne przedstawienia Hieronma jako pustelnika lub pokutnika, ukazujące starca o skórze zwiędłej i ogorzałej od słońca. Nawiązują one do treści listu Hieronima do Julii Eustochii (Eustochium) z 384 r. o dziewictwie: "Szorstki wór okrywał zniekształcone członki, zbutwiała skóra przypominała wyglądem Murzyna, [...] kości, ledwie co trzymające się razem, odgniatały się na gołej ziemi. [...] ciało gnębiłem postem, czuwałem do białego rana, [...] uciekałem w głąb pustyni". Wizerunki takie prezentowały zgodnie z regułą zakonną wzór postawy ascetycznej, propagowanej przez cystersów. Na obrazie siwobrody starzec pozostaje imponującym, muskularnym, barokowym herosem, a jego półnagie ciało osłania niedbale przerzucona przez ramię czerwona tkanina jako sygnał pustelniczej abnegacji, nonszalancko wymodelowana zamaszystym rysunkiem czernią.

Pogardę dla ciała jako więzienia duszy, z którego trzeba ją wyzwolić, wyrażały także inne tematy opracowane przez Willmanna, zwłaszcza ekspresyjna seria lubiąskich męczeństw apostołów. Ciała ascetów i męczenników budowane były za pomocą charakterystycznych plam i smug barwnych, rozbijających zwartość kształtów i dematerializujących ciało.
Św. Hieronim jest obrazem z cyklu Czterech Ojców Kościoła (MNWr). Prawdopodobne wydaje się pierwotne ich przeznaczenie dla klasztornej biblioteki w Lubiążu, gdzie mogły patronować studiom nad teologią i akcentować jej wyższość nad innymi naukami. Wiadomo jednak, że podobne obrazy autorstwa pasierba i ucznia Willmanna Liški (Św. Grzegorz i Św. Ambroży) zdobiły wnętrze kościoła Krzyżowców w Pradze.
[Marek Pierzchała]

słowa kluczowe: akt męski  |  barok  |  Biblia (księga)  |  klasztor Cystersów (Lubiąż) (dawna lokalizacja)  |  lew (zwierzę)  |  malarstwo (sztuki plastyczne)  |  malarstwo religijne  |  malarstwo śląskie  |  pustelnik  |  pustynia  |  św. Hieronim ze Strydonu (ok. 347–420)  |  tematyka religijna