Drezno – ruiny kościoła św. Krzyża

Kościół św. Krzyża w Dreźnie wzmiankowany był po raz pierwszy pod koniec XII w. Początkowo nosił wezwanie św. Mikołaja, administracyjnie podlegał kościołowi mariackiemu. W 1539 roku, kiedy Henryk Pobożny wprowadził reformację w albertyńskim księstwie Saksonii, kościół noszący już wówczas wezwanie Świętego Krzyża stał się główną świątynią Drezna. Działania zbrojne prowadzone w trakcie wojny siedmioletniej (1756–1763) obróciły niegdyś imponującą budowlę w ruinę, co uchwycił Bernardo Bellotto. Bombardowanie miasta w 1760 roku przetrwała początkowo wieża kościoła, ale i ten ostatni relikt dawnej świetności runął w 1765 roku. Już od 1764 roku prowadzona była pod kierunkiem Johanna Georga Schmidta odbudowa świątyni; przebieg prac udokumentował w swym dziele Bellotto.

Na pierwszym planie grafiki widzimy rzesze robotników zwożących na plac budowy ciężkie kamienne bryły, ociosujących ogromne bloki, z których wzniesione miały zostać nowe mury kościoła. Ich pracy pilnie przyglądają się ukazani w centrum architekci oraz tłum mieszkańców miasta, przedstawionych po lewej i prawej stronie kompozycji. Odbudowę imponującego gmachu ukończono w 1792 roku. Kościół w nadanej wówczas formie przetrwał do naszych czasów, większe zmiany wprowadzano bowiem w kolejnych latach wyłącznie we wnętrzu świątyni.

Oblężenie miasta przez wojska pruskie nie tylko odcisnęło ślad na murach drezdeńskiej świątyni, lecz także położyło się cieniem na karierze słynnego wedutysty. Jak powiedział Cyceron: "W czasie wojny milkną muzy" ("Inter arma silent Musae"). Eskalacja konfliktu zbrojnego, obawy o życie swoje i bliskich, jak również brak możliwości rozwijania artystycznej działalności w oblężonym mieście sprawiły, że Bellotto w 1758 roku porzucił swoje drezdeńskie mieszkanie i atelier przy ul. Salzgasse. Wyjechał wówczas do Wiednia, gdzie usiłował tworzyć z dala od wojny, a owocami swego talentu zapewnić byt sobie i swej rodzinie. W 1762 roku powrócił do Drezna, zastając tam zgliszcza nie tylko podziwianej i odtwarzanej w swym cyklu widoków saksońskiej stolicy architektury, ale również obróconą w ruinę kamienicę, gdzie mieszkał i u sąsiadów zdeponował część swego cennego dobytku przed wyjazdem do Wiednia. Wraz z mieszkaniem artysty przepadło wyposażenie jego graficznego warsztatu, o czym przekonuje sporządzony przez niego katalog. Choć zdawało się, iż wobec strat wojennych nie uda mu się powrócić do graficznej działalności, Bellotto na nowo podjął się tej pracy. Widoki Drezna wychodzące wówczas spod ręki artysty są już jednak zupełnie inne. Nie ma w nich piękna, rytmu i spokoju klasycznej architektury, sielskich scen rozgrywających się u ich podnóża oraz na brzegach Łaby. Przedstawienia saksońskiej stolicy nie przywodzą już na myśl powstających w tym samym czasie wedut Rzymu autorstwa Giovanni Battisty Piranesiego. "Ruiny Drezna" o wiele bardziej przypominają słynne "Carceri" włoskiego architekta i rytownika. Zburzone okazałe gmachy zdają się tworzyć fantasmagoryczny świat, w którym poruszają się drobne postaci, z wolna zmierzające do odbudowy miasta zrujnowanego przez wojnę, która zamieniła niegdyś monumentalne, imponujące fasady kościołów i pałaców oraz wyglądające na mogące obronić przed każdym niebezpieczeństwem mury miejskie w pokaleczone relikty przeszłości. Wierność Bellotta w oddaniu skali zniszczeń przywodzi na myśl nazwisko innego wybitnego artysty – Francisca Goi, który w graficznym cyklu "Okropności wojny" piętnował okrucieństwo i bestialstwo pustoszące w czasie konfliktów zbrojnych ziemie i dusze ludzkie.

Trudno uznać, iż akwaforty powstałe po bombardowaniu Drezna kontynuują cykl widoków drezdeńskich tworzony przez artystę przed wyjazdem do Wiednia. Mamy tu do czynienia raczej z zupełnie odmienną w wyrazie serią, przedstawiającą wprawdzie takie samo miejsce, ale zupełnie już inne miasto.
[Aurelia Zduńczyk]

słowa kluczowe: Drezno (Niemcy)  |  grafika niemiecka  |  grafika włoska  |  kościół (archit.)  |  miasto  |  ruina (archit.)  |  sztuka niemiecka  |  weduta  |  widoki Niemiec